Instrumentum laboris Synodu Biskupów o młodzieży

Wybory życiowe

16. Cechą młodości jest uprzywilejowany czas, kiedy osoba dokonuje decyzji określających jej tożsamość i bieg jej życia. Jest tego świadoma młodzież z RP: „Wydarzenia kluczowe dla rozwoju naszej tożsamości obejmują: decydowanie o kierunku studiów, wybór zawodu, decydowanie, w co wierzyć, odkrywanie naszej seksualności i podejmowanie zaangażowań zmieniających bieg życia” (RP 1). Ze względu na czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne i kulturowe bardzo różny jest moment, w którym opuszcza się rodzinę pochodzenia lub dokonuje decyzji fundamentalnych. W niektórych krajach przeciętnie zawiera się małżeństwo lub wybiera życie kapłańskie czy zakonne, jeszcze przed ukończeniem 18 roku życia, podczas gdy gdzie indziej dzieje się to po trzydziestce, kiedy młodość dobiegła już niemal końca. W wielu kontekstach przejście do dorosłości stało się długim, skomplikowanym, nieliniowym procesem, w którym mamy na przemian kroki naprzód i wstecz, gdzie poszukiwanie pracy przeważa nad wymiarem uczuciowym. Utrudnia to młodym ludziom dokonywanie decyzji ostatecznych i, jak podkreśla na przykład pewna afrykańska KE, „ukazuje konieczność stworzenia ram formalnych dla ich zindywidualizowanego wsparcia".

17. W tej fazie życia, kiedy należy podjąć ważne decyzje wiążące się z szansami i ograniczeniami wynikającymi z nieustannie zmieniającego się kontekstu społecznego, rodzącego niestabilność i brak perspektyw (por. DP, 3 i III, 1), oddziałują potencjały i trudności psychologiczne typowe dla młodości. Trzeba je rozpoznać, przetworzyć i rozwiązać w trakcie procesu rozwoju, przy odpowiednim wsparciu, jeśli jest ono konieczne. Pośród trudności, przed jakimi stają młodzi, eksperci wymieniają surowość lub brak kontroli zachowań, brak stałego zaangażowania, oziębłość i brak empatii, ograniczoną intuicję emocjonalną, niezdolność lub nadmierny lęk przed ustanowieniem relacji. Częściej pojawiają się także postawy, które sygnalizują potrzebę oczyszczenia i wyzwolenia: uzależnienie, emocjonalne, poczucie niższości, brak odwagi i siły w obliczu zagrożeń, skłonność do egoistycznego zaspokojenia seksualnego, postawy agresywne, ekshibicjonizm i potrzeba bycia w centrum uwagi. Należy natomiast w konkretności życia kultywować i zaprawiać się w cennych zasobach: empatii wobec napotkanych osób, zrównoważonej percepcji poczucia winy, kontaktu ze swoim życiem wewnętrznym, gotowości do pomocy i współpracy, zdolności do odróżnienia własnych potrzeb i obowiązków, od potrzeb i obowiązków innych osób, obstawaniem, także samotnie za swoimi decyzjami, stawianie oporu i walka w obliczu trudności i porażek, aby odpowiedzialnie wywiązać się z przyjętych zadań.

18. Młodość stanowi zatem nie tylko etap przejściowy między pierwszymi krokami w kierunku autonomii, jakie podejmujemy w okresie dojrzewania, a odpowiedzialnością wieku dorosłego. Jest to także moment skoku jakościowego z punktu widzenia zaangażowania osobistego w związkach oraz w zobowiązaniach i zdolności do życia wewnętrznego i samotności. Oczywiście jest to czas eksperymentów, wzlotów i upadków, występowania na przemian nadziei i obaw oraz koniecznego napięcia między aspektami pozytywnymi i negatywnymi, poprzez które uczymy się wyrażać i integrować wymiary afektywne, seksualne, intelektualne, duchowe, cielesne, relacyjne, społeczne. Ten proces, który wiedzie przez małe codzienne wybory oraz ważniejsze decyzje, pozwala każdej osobie odkryć swoją wyjątkowość i oryginalność swojego powołania.

Edukacja, szkoła i uniwersytet

19. Instytucje edukacyjne i formacyjne to nie tylko miejsce, w którym młodzi ludzie spędzają większość swojego czasu, ale przede wszystkim przestrzeń egzystencjalna, jaką społeczeństwo oddaje dla ich rozwoju intelektualnego i ludzkiego oraz ich ukierunkowania powołaniowego. Nie brakuje jednak problemów, związanych głównie z systemami szkolnymi i uniwersyteckimi, które ograniczają się do informowania bez kształtowania, co nie pomaga w dojrzewaniu ducha krytycznego i pogłębieniu także powołaniowego sensu nauki. W wielu krajach istnieją wyraźne różnice w dostępie do systemu szkolnego, rozbieżności w możliwościach edukacyjnych między obszarami wiejskimi a miejskimi oraz alarmujące wskaźniki porzucania nauki: w sumie stanowią zagrożenie dla przyszłości ludzi młodych i społeczeństwa. Równie niepokojące jest w niektórych krajach zjawisko osób, które nie pracują ani się nie uczą (tzw. „NEET”), co wymaga również zwrócenia uwagi pod względem duszpasterstwa.

20. W wielu krajach, w których brakuje systemu edukacyjnego, Kościół i jego instytucje edukacyjne odgrywają podstawową rolę zastępczą, podczas gdy w innych krajach z trudem nadążają za krajowymi standardami jakości. Szczególnie delikatnym obszarem jest kształcenie zawodowe, w którym szkoły katolickie w wielu krajach odgrywają bardzo ważną rolę: nie ograniczają się do przekazywania umiejętności technicznych, ale pomagają uczniom odkryć, jak wykorzystać swoje umiejętności, niezależnie od tego, jakie są i ile ich jest. Kształcenie na odległość lub nieformalne inicjatywy edukacyjne mają ogromne znaczenie, zwłaszcza w sytuacjach większego ubóstwa i niedoborów, które oferują szanse zaradzenia brakom w dostępie do edukacji.

21. Nie tylko szkoła: jak stwierdza RP, „tożsamość ludzi młodych kształtowana jest również przez nasze interakcje zewnętrzne i przynależność do określonych grup, stowarzyszeń i ruchów, działających również poza Kościołem. Czasami parafie nie są już miejscami spotkania” (RP 1). Istnieje również wielkie pragnienie znalezienia wzorców pozytywnych: „Doceniamy także rolę wychowawców i przyjaciół, takich jak osoby odpowiedzialne za grupy młodzieżowe, które mogą stać się dobrymi przykładami. Potrzebujemy wzorców atrakcyjnych, konsekwentnych i autentycznych” (RP 1).

Praca i zawód

22. Ogromne znaczenie ma zawsze przejście do życia pracowniczego i zawodowego, a dystans, który gdzieniegdzie obserwujemy między programem szkolnym czy studiów uniwersyteckich, a wymogami świata pracy czyni je jeszcze trudniejszym. Młodzi ludzie, którzy odpowiedzieli na QoL, twierdzą, że niezbędne jest posiadanie stałej pracy (82,7%), ponieważ wiąże się to ze stabilnością ekonomiczną i relacyjną oraz umożliwia spełnienie osobiste (89,7%). Praca jest środkiem niezbędnym, chociaż nie wystarczającym, by zrealizować swój projekt życiowy, na przykład posiadania rodziny (80,4%) i dzieci.

23. Większe niepokoje pojawiają się tam, gdy bezrobocie wśród młodzieży jest szczególnie wysokie. W sytuacjach większego ubóstwa praca zyskuje również znaczenie wyzwolenia społecznego, a jej brak jest jedną z głównych przyczyn emigracji za granicę. Szczególnie w Azji młodzi muszą się zmierzyć z kulturą sukcesu i prestiżu społecznego oraz etyką pracy, która przenika oczekiwania rodziców i kształtuje system szkolny, tworząc klimat wielkiej konkurencji, orientacji wysoce selektywnej oraz bardzo intensywnej i stresującej pracy. Młodzi są przekonani o konieczności potwierdzenia przyrodzonej godności pracy - mówi RP 3, ale sygnalizują także trudności kultywowania nadziei i marzeń w niezwykle trudnych warunkach społeczno-ekonomicznych, rodzących lęk (por. RP 3). Zdaniem niektórych KE należy lepiej zbadań związek między powołaniem a zawodem, a także różną „intensywność powołaniową” różnych zawodów.

Młodzież, wyznania i religie

24. Różnorodność i różnice dotyczą także sytuacji religijnej, w jakiej wzrastają młodzi: są kraje, w których katolicy stanowią większość, podczas gdy w innych są tylko niewielką mniejszością, czasami społecznie akceptowaną, w innych dyskryminowaną i prześladowaną aż po męczeństwo. Są sytuacje, w których chrześcijaństwo musi się zmierzyć z konsekwencjami wcześniejszych decyzji, także politycznych, podważających jego wiarygodność, oraz inne, w których katolicy stają wobec kulturowego i duchowego bogactwa innych tradycji religijnych lub kultur tradycyjnych. Istnieją sytuacje zsekularyzowane, traktujące wiarę jako coś czysto prywatnego, oraz inne, gdzie w zatrważającym tempie rośnie wpływ sekt religijnych lub innych propozycji duchowych (new age itp.) Istnieją regiony, w których chrześcijaństwo i religia są uważane za anachronizm, oraz inne, w których wciąż stanowi ono oś struktury życia społecznego. W niektórych krajach wspólnota katolicka nie jest jednorodna, ale obejmuje mniejszości etniczno-kulturowe (społeczności tubylcze) i religijne (pluralizm obrządków); w innych jest wezwana, by uczynić miejsce dla wiernych przybywających jako imigranci.

25. Badania socjologiczne pokazują, że kontekst jest również zróżnicowany w odniesieniu do związku z wiarą i przynależnością wyznaniową. Jak podkreślono w SI, „część braku zainteresowania i apatii młodych ludzi pod względem wiary (i mniejszego oddziaływania Kościołów) można przypisać trudnościom wielkich instytucji religijnych, by dostroić się do świadomości współczesnej. Dzieje się to w kontekstach społecznych, które również stawiają ludziom nowe i dręczące pytania o sens, w obliczu wielu niepewności, które ciążą na życiu indywidualnym i zbiorowym. Ponadto w bardzo zróżnicowanym świecie młodzieży istnieją oznaki żywotności religijnej i duchowej, które można dostrzec zarówno w wielkich Kościołach, jak i poza nimi. I dalej: „Ta powszechna koegzystencja wierzących, niewierzących oraz «wierzących inaczej» rodzi nie tyle napięcia i konflikty, ile zdaje się sprzyjać - pod pewnymi warunkami - sytuacjom wzajemnego zrozumienia. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy mamy do czynienia z ateizmem lub agnostycyzmem z bardziej ludzką twarzą, nie arogancką czy zarozumiałą. Z drugiej strony istnieje wiara religijna bardziej otwarta na dialog, niż fanatyczna”.

ROZDZIAŁ II DOŚWIADCZENIA I JĘZYKI

26. Jak to plastycznie przedstawiła RP, młode pokolenia niosą podejście do rzeczywistości o określonych cechach, stanowiące bogactwo i źródło oryginalności. Może ono jednak wywoływać również zamieszanie lub zakłopotanie dorosłych. Trzeba zatem unikać pochopnych osądów. Ich podejście opiera się na pierwszeństwie konkretności i operatywności względem analizy teoretycznej. Nie jest to ślepy aktywizm i pogarda dla wymiaru intelektualnego: w sposobie postępowania, który jawi się młodym, jako spontaniczny, można rzeczy zrozumieć, kiedy się je czyni, a problemy są rozwiązywane wówczas, kiedy się pojawiają. Równie widoczny jest fakt, że dla ludzi młodych nawet radykalny pluralizm różnic jest czymś oczywistym. Nie jest to równoznaczne z relatywistyczną rezygnacją z potwierdzeniem swojej tożsamości, ale zawiera zasadniczą świadomość istnienia innych sposobów bycia w świecie i świadomego wysiłku, aby zostały włączone, tak aby wszyscy mogli czuć się reprezentowanymi przez owoc naszej wspólnej pracy.

Zaangażowanie i partycypacja społeczna

27. W obliczu sprzeczności społeczeństwa, wiele KE zauważa pewną wrażliwość i zaangażowanie młodych, również w formach wolontariatu, będącego znakiem gotowości do podjęcia odpowiedzialności oraz pragnienia wykorzystania talentów, umiejętności i kreatywności, jakimi dysponują. Wśród kwestii, które leżą im najbardziej na sercu wyróżniają się zrównoważenie społeczne i środowiskowe, dyskryminacja i rasizm. Zaangażowanie ludzi młodych często podąża drogami bezprecedensowymi, wykorzystując także potencjał komunikacji cyfrowej, aby osiągnąć mobilizację i presję polityczną: upowszechnianie stylów życia oraz wzorców konsumpcji i inwestycji o kluczowym znaczeniu, budowanych na solidarności i przyjaznych dla środowiska; nowe formy zaangażowania i uczestnictwa w społeczeństwie i polityce; nowe formy zasiłków i ochrony dla jednostek słabszych. Jak pokazują niektóre najnowsze przykłady na wszystkich kontynentach, młodzi są w stanie się zmobilizować, szczególnie w sprawach, w których czują się bezpośrednio zaangażowani i kiedy mogą być autentycznie czynnymi uczestnikami, a nie jedynie dołączać do innych grup.

28. Młodzi ludzie podkreślają, że w odniesieniu do promowania sprawiedliwości obraz Kościoła jawi się „dychotomicznie”: z jednej strony chce on być obecny w dziejach u boku najmniejszych z naszych braci i sióstr, a z drugiej strony ma nadal wiele do zrobienia, aby wyeliminować sytuacje, często poważnej i rozprzestrzenionej korupcji, które sprawiają, że grozi jemu dostosowywanie się do świata, zamiast wnosić alternatywę inspirowaną Ewangelią.

Duchowość i religijność

29. Jak ukazało wyraźnie RP, różnorodność to pojęcie najlepiej wyrażające stosunek ludzi młodych do wiary i praktyk religijnych. Na ogół deklarują, że są otwarci na duchowość, nawet jeśli często okazuje się, że sacrum jest oddzielone od codzienności. Wielu uważa, że religia jest sprawą prywatną i uważa siebie za osoby duchowe, ale nie religijne (w sensie przynależności do wyznania religijnego) (por. RP 7). Religia nie jest już postrzegana jako uprzywilejowane wejście do sensu życia, i często stawiana jest obok lub zastępowana ideologiami i innymi nurtami myślenia, albo sukcesem osobistym czy zawodowym (por. RP 5).

30. Ta samą różnorodność znajdujmy w relacji młodych do osoby Jezusa. Wielu uznaje Go za Zbawiciela i Syna Bożego. Często czują się blisko Niego poprzez Maryję, Jego Matkę. Inni nie mają z Nim relacji osobistej, ale uważają Go za człowieka dobrego i autorytet etyczny. Dla innych jest to postać z przeszłości pozbawiona znaczenia egzystencjalnego lub bardzo odległa od ludzkiego doświadczenia (podobnie, jak Kościół jest postrzegany jako daleki). Fałszywe obrazy Jezusa pozbawiają Go w oczach ludzi młodych fascynacji, podobnie jak wyobrażenie, że człowiek nie jest zdolny, by sprostać chrześcijańskiej koncepcji doskonałości prowadzi ich do traktowania chrześcijaństwa, jako nieosiągalnego wzorca (por. RP 6). W niektórych kontekstach młodzi katolicy poszukują możliwości modlitwy i wydarzeń sakramentalnych, które mogły by mieć wpływ na ich życie codzienne. Trzeba też jednak uznać, że duszpasterze nie zawsze potrafią dostroić się do specyfiki pokoleniowej tych oczekiwań.