Patriarcha Konstantynopola, Bartłomiej I

Nowe, niestety niepełne, „Spotkanie" odbyło się na Patmos pod koniec września 1995 roku dla uczczenia tysiąc dziewięćsetnej rocznicy zredagowania Apokalipsy.
Wcześniej jeszcze Bartłomiej I oraz zwierzchnicy niezależnych Kościołów autokefalicznych wzajemnie złożyli sobie wizyty. Patriarchowie Serbii i Gruzji, arcybiskup Jan z Finlandii i oficjalne delegacje Kościołów Rosji, Rumunii i Grecji przybyły do Fanaru. W lipcu 1995 roku patriarcha przyjął arcybiskupa Anastasiosa, zwierzchnika Kościoła prawosławnego Albanii: jest on niezwykłą osobowością, człowiekiem do głębi ewangelicznym, o olbrzymiej kulturze, doskonałym znawcą buddyzmu; odegrał już bardzo istotną rolę w organizowaniu, w jurysdykcji Aleksandrii, młodego Kościoła Kenii; teraz z Fanaru Bartłomiej I wysłał go do Albanii, by tam odbudował Kościół, prawie całkowicie unicestwiony w epoce komunizmu.

Bartłomiej I z kolei niezmordowanie odwiedzał różne Kościoły prawosławne: w 1993 roku w Aleksandrii, Synaju, Antiochii, Rosji, Serbii, Rumunii, Bułgarii; w 1994 roku w Gruzji; w 1995 roku w Jerozolimie. Jednak nowe, niezależne struktury narodowe, powstałe w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, stwarzają wiele trudnych problemów w stosunkach między Konstantynopolem a Moskwą (stąd nieobecność patriarchy Aleksego II na wrześniowym „Spotkaniu" na Patmos w 1995 roku). Bartłomiej zdołał chwilowo załagodzić kryzys estoński (20 lutego - 16 maja 1996 roku), stosując „ekonomię", która nie przykłada wagi do eklezjologii. Wcześniej czy później grozi ryzyko powstania problemu autokefalii ukraińskiej.

Równolegle Patriarcha składał wizyty na terenach podlegających jego jurysdykcji: Imbros i rodzinna wioska od czerwca 1992 roku, góra Atos i Kościół Krety w tym samym roku, arcybiskupstwo Skandynawii i Niemiec w 1993 roku, arcybiskupstwa Dodekanezu i Belgii w 1994 roku, Kościół Finlandii w 1995 roku, metropolia Francji pod koniec tego samego roku.

Drugi odcinek to dialog ekumeniczny. Bartłomiej przyjmuje w Fanarze arcybiskupa Canterbury, patriarchę Pawła z Etiopii, nowego sekretarza generalnego Rady Ekumenicznej, Konrada Raisera, jak również oficjalne delegacje Światowej Federacji Luterańskiej i, regularnie, delegacje Kościoła Rzymu. W 1993 roku odwiedził luterański Kościół Szwecji, Kościół katolicki i Kościół ewangelicki Niemiec. W styczniu 1995 roku udał się z rewizytą do patriarchy Etiopii. W maju obecny był w Norwegii z okazji tysiąclecia chrystianizacji. W lipcu on, który zawsze odrzucał wszelką „antykatolicką histerię" i zachował dialog z wielkim Kościołem siostrzanym, złożył rewizytę Janowi Pawłowi II i w bazylice Świętego Piotra wygłosił po włosku głęboką i surową homilię, homilię o pokorze i posłudze; we wspólnym komunikacie określił drogi i sposoby prowadzące do rzeczywistego zbliżenia.

Trzeci odcinek, na którym duchowość winna rozświetlić wymiar czasowy, to budowanie Europy. Bartłomiej I nie przestaje przypominać, że Europa nie ogranicza się do Europy Zachodniej, zrodzonej z Rzymu i reformacji, że jest jeszcze inna Europa, tak samo nieodzowna do utrzymania harmonii kontynentu, ta, która zrodziła się z chrześcijańskiego hellenizmu, którą prawosławie uczyniło płodną i którą komunizm, a następnie paranoiczny nacjonalizm najpierw wypaczyły, a teraz w dalszym ciągu zasłaniają. Tam kryje się, mówi Patriarcha, kultura, której historia nie przestała niszczyć, ale której nigdy niewygasły żar może rozgorzeć pod wpływem tchnienia Ducha, kultura nie będąca wrogą kulturze Europy Zachodniej, lecz mogąca ją wzbogacić chrześcijaństwem zdolnym połączyć sens tajemnicy i sens wolności, sens osoby i sens komunii oraz odczytać stworzenie w perspektywie wertykalnej, w świetle Boskich energii. W maju 1993 roku, a potem jeszcze dwa razy w roku 1994 (w Strasburgu i Brukseli) Bartłomiej spotkał się z Jacąuesem Delorsem; w listopadzie 1994 roku spotkał się także z jego następcą w przewodzeniu komisji Unii Europejskiej, Jacąuesem Santerem. Zresztą Patriarcha, chociaż nie jest głową państwa, tak jak papież, został jednak zaproszony, by przemówić do Parlamentu Europejskiego 19 kwietnia 1994 roku. Przypominając zaraz na początku o dramacie w Bośni, zdecydowanie potępił wszelki fanatyzm i wszelką przemoc i przypomniał, że przed kilkoma tygodniami zgromadził w Istambule religijnych dostojników chrześcijańskich, żydowskich i muzułmańskich z Bałkanów i Środkowego Wschodu na konferencji „na rzecz pokoju i tolerancji". Konferencja opracowała „Deklarację z Bosforu", określającą każdą wojnę prowadzoną w imię religii jako stanowiącą w rzeczywistości wojnę przeciwko religii!