Papież ze Wschodu

Nowym elementem w życiu społecznym krajów Europy Wschodniej było pojawienie się w latach 70. ruchów obrony praw człowieka, które dały początek tzw. demokratycznej opozycji.

Jej powstanie związane było z podpisaniem w 1975 r. aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Helsinkach. Część tego dokumentu, tzw. trzeci koszyk, dotyczyła spraw związanych z wolnością obywateli, m. in. gwarancji wolności religijnej.

Nauczanie społeczne Jana Pawła II, w którego centrum znalazła się obrona godności każdego człowieka, zostało szybko podchwycone przez opozycję w Europie Wschodniej, która w osobie Papieża znalazła swego duchowego patrona.

Jednocześnie w krajach, gdzie władze szczególnie ograniczyły prawa ludzi wierzących, a więc w Czechosłowacji, Rumunii i na Węgrzech, powstały liczne nieformalne środowiska religijne, skupione wokół święconych tajnie biskupów. Powstające z czasem struktury, nazywane Kościołem podziemnym, znalazły w ten sposób naturalnego partnera, a często i sojusznika w opozycji politycznej.