Sede vacante – kto, co i kiedy?

Sede vacante (łac. Sedes vacans – pusty tron) to czas, w którym w diecezja nie ma swojego biskupa., gdyż ta funkcja pozostaje nieobsadzona. Dotyczy to również biskupa Rzymu. Kodeks prawa kanonicznego określa ten czas mianem „sede Romana vacante”.

Oby nie za długo

„Bezkrólewie” w Kościele z oczywistych względów nie powinno się przedłużać. Czasem wpływ mają na to wyjątkowo trudne okoliczności. Prawdopodobnie najdłuższe sede vacante w historii Kościoła mogło trwać nawet od 304 do 308 roku, gdy wybór papieża utrudniały prześladowania chrześcijan wszczęte przez Cesarza Dioklecjana.  

W II tysiącleciu chrześcijaństwa najdłuższe sede vacante trwało 2 lata 10 miesięcy i 3 dni – po śmierci Klemensa V w 1268 r. aż do wyboru Grzegorza X w 1271 r. Przedłużające się wybory odbywały się w miescie Viterbo, gdzie zmarł Klemens V. Kardynałowie przebywali tam ze swoimi dworami na koszt mieszkańców miasta, wcale się nie spiesząc i doprowadzając ich niemal do ruiny. Zrozpaczeni ludzie zamurowali ich w końcu w pałacu, w którym obradowali, podając im przez dach bardzo skromne pożywienie. To poskutkowało. Nowo wybrany Grzegorz X uporządkował zasady wyboru papieża, po raz pierwszy używając terminu konklawe i określając tak zgromadzenie kardynałów zamkniętych w celu wyboru „pod kluczem” (cum clave).

Dłuższe okresy sede vacante jeszcze się potem zdarzały, natomiast od niemal 200 lat ten czas nie przekracza kilkudziesięciu dni. Konklawe udaje się rozpocząć w regulaminowym czasie a wybory papieża nie trwają dłużej niż kilka dni.

Kluczowe 20 dni

Obecnie moment śmierci lub rezygnacji papieża rozpoczyna czas sede vacante i uruchamia precyzyjną procedurę, która ma doprowadzić do szybkiego wyłonienia jego następcy. Konklawe powinno się rozpocząć nie później niż po 20 dniach sede vacante.  

Pogrzeb papieża powinien się odbyć między 4 a 6 dniem po jego śmierci. Żałoba po śmierci papieża nosi nazwę Novendiales (dziewięć dni). Każdego dnia odprawiana jest Msza św. żałobna. Dopiero po zakończeniu Novendiales może się odbyć konklawe.

Konklawe powinno się rozpocząć między 15 a 20 dniem od rozpoczęcia sede vacante. Od 2013 r. możliwe jest szybsze rozpoczęcie głosowań o ile w Rzymie obecni by byli wszyscy kardynałowie elektorzy.

Kto rządzi w Kościele?

Gdy rozpoczyna się sede vacante władze w Kościele przejmuje Kolegium Kardynałów (choć jest to władza bardzo ograniczona). Zarząd dobrami Stolicy Apostolskiej przejmuje Kamerling (kardynał kierujący odpowiedzialną za te dobra dykasterią). W czasie sede vacante obraduje Kongregacja partykularna i Kongregacja generalna. Kongregacja partykularna (kardynał kamerling i 3 kardynałów asystujących, którzy zmieniają się co 3 dni) decyduje o sprawach mniejszej wagi. Kongregacja generalna to zebranie wszystkich kardynałów obecnych już w Rzymie, która podejmuje najważniejsze decyzje, w tym – najszybciej jak to możliwe – w sprawie pogrzebu papieża a następnie – rozpoczęcia konklawe.

Na podstawie:

Ks. Przemysław Śliwiński, Konklawe, tajemnice wyborów papieskich, Kraków, 2025.