Dies Domini

(1) Por. Ap 1,10 « Kyriakè heméra », por. także Didachè 14, 1; Sw. Ignacy z Antiochii, Ad Magnesios, 9, 1-2: SC 10, 88-89.

(2) Pseudo Euzebiusz z Aleksandrii, Sermo 16: PG 86, 416.

(3) In die dominica Paschae II, 52: CCL 78, 550.

(4) Sobór Wat. II, Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 106.

(5) Tamze.

(6) Por. Motu proprio Mysterii paschalis (14 lutego 1969): AAS 61 (1969), 222-226.

(7) Por. Nota duszpasterska Konferencji Episkopatu Wloskiego, Il giorno del Signore (15 lipca 1984), 5: Ench. CEI 3, 1398.

(8) Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 106.

(9) Homilia podczas uroczystej inauguracji pontyfikatu (22 pazdziernika 1978), 5: AAS 70 (1978), 947.

(10) N. 25: AAS 73 (1981), 639.

(11) Konst. duszpast. o Kosciele w swiecie wspólczesnym Gaudium et spes, 34.

(12) Szabat jest przezywany przez naszych braci Zydów w kontekscie duchowosci « oblubienczej », jak to można dostrzec na przyklad w tekstach Genesis Rabbah X, 9 i XI, 8 (por. J. Neusner, Genesis Rabbah, t. I, Atlanta 1985, ss. 107 i 117). Ton oblubienczy posiada także spiew Leka dódi: « Ucieszy się toba Bóg tak jak szczesliwy jest oblubieniec z oblubienicy (...). Posrodku wiernych twego ludu umilowanego o przyjdz oblubienico, królowo szabatu » (Modlitwa wieczorna szabatu, oprac. A. Toaff, Rzym 1968-69, s. 3).

(13) Por. A. J. Heschel, The sabbath. Its meaning for modern man (22 wyd. 1995), ss. 3-24.

(14) « Verum autem sabbatum ipsum redemptorem nostrum Iesum Christum Dominum habemus »: Epist. 13,1: CCL 140 A, 992.

(15) Ep. ad Decentium XXV, 4, 7: PL 20,555.

(16) Homiliae in Hexameron II, 8: SC 26, 184.

(17) Por. In Io. Ev. tractatus XX, 20, 2: CCL 36, 203; Epist. 55, 2: CSEL 34, 170-171.

(18) To odniesienie do zmartwychwstania jest szczególnie widoczne w jezyku rosyjskim, gdzie niedziela nazywa się wlasnie « zmartwychwstaniem » (woskresenje).

(19) Epist. 10, 96, 7.

(20) Por. tamze. W nawiazaniu do listu Pliniusza, równiez Tertulian przypomina coetus antelucani w: Apologeticum 2, 6: CCL 1, 88; De corona 3, 3: CCL 2, 1043.

(21) Ad Magnesios 9, 1-2: SC 10, 88-89.

(22) Sermo 8 in octava Paschalis, 4: PL 46,841. Ten termin « pierwszy dzien » okreslajacy niedziele jest dobrze widoczny w liturgicznym kalendarzu lacinskim, w którym poniedzialek jest oznaczony jako feria secunda, wtorek jako feria tertia itd. Podobne oznaczenie dni tygodnia ma jezyk portugalski.

(23) Sw. Grzegorz z Nyssy, De castigatione: PG 46,309. Równiez w liturgii maronickiej podkreslony jest zwiazek miedzy sobota i niedziela, poczawszy od « misterium Wielkiej Soboty » (por. M. Hayek, Maronite (Eglise), Dictionnaire de spiritualité, X (1980), 632-644).

(24) Obrzedy chrztu dzieci, n. 9; por. Obrzedy chrzescijanskiego wtajemniczenia doroslych, n. 59.

(25) Por. Mszal Rzymski, Obrzed niedzielnego pokropienia woda swiecona.

(26) Por. Sw. Bazyli, De Spiritu Sancto, 27, 66: SC 17, 484-485. Por. także Epistula Barnabae 15, 8-9: SC 172, 186-189; Sw. Justyn, Dialogus cum Tryphone Iudaeo, 24. 138: PG 6,528.793; Orygenes, Hom.in psalmos, Psalm 118 (119), 1: PG 12,1588.

(27) « Domine, praestitisti nobis pacem quietis, pacem sabbati, pacem sine vespera »: 13, 50: CCL 27, 272.

(28) Por. Sw. Augustyn, Epist. 55, 17: CSEL 34, 188: « Ita ergo erit octavus, qui primus, ut prima vita sed aeterna reddatur ».

(29) Po angielsku Sunday, a po niemiecku Sonntag.

(30) Apologia I, 67: PG 6,430.

(31) Por. Sw. Maksym z Turynu, Sermo 53,2: CCL 23,219; Bibliotheca Ambrosiana, Seria: Scriptores circa Ambrosium, t. 4, Mediolan 1991, 216-218; tamze, Sermo 62, 2: CCL 23,262; Euzebiusz z Cezarei, Comm. in Ps 91: PG 23,1169-1173.

(32) Por. np. Hymn na Godzine Czytan: « Dies aetasque ceteris octava splendet sanctior in te quam, Iesu, consecras primitiae surgentium » (I tydz.); i równiez: « Salve dies, dierum gloria, dies felix Christi victoria, dies digna iugi laetitia dies prima. Lux divina caecis irradiat, in qua Christus infernum spoliat, mortem vincit et reconciliat summis ima » (II tydz.). Analogiczne wyrazenia znajduja się w hymnach Liturgii Godzin w róznych jezykach wspólczesnych.

(33) Por. Klemens Aleksandryjski, Stromati, VI, 138, 1-2: PG 9,364.

(34) Por. Jan Pawel II, Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 22-26: AAS 78 (1986), 829-837.

(35) Por. Sw. Atanazy z Aleksandrii, Epistulae heortasticae 1, 10: PG 26,1366.

(36) Por. Bardesanes, Dialogus de fato, 46: PS 2,606-607.

(37) Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium; Dodatek: Oswiadczenie w sprawie reformy kalendarza.

(38) Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 9.

(39) Por. Jan Pawel II, List Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 4: AAS 72 (1980), 120; Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 62-64: AAS 78 (1986), 889-894.

(40) Por. Jan Pawel II, List apost. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 9: AAS 81 (1989), 905-906.

(41) N. 2177.

(42) Por. Jan Pawel II, List apost. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 9: AAS 81 (1989), 905-906.

(43) Sobór Wat. II, Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 41; por. Dekr. o pasterskich zadaniach Biskupów w Kosciele Christus Dominus, 15.

(44) są to slowa embolizmu sformulowanego w tych lub analogicznych wyrazeniach, zawartego w niektórych kanonach eucharystycznych w róznych jezykach. Podkreslaja one wyraznie charakter « paschalny » niedzieli.

(45) Por. Kongr. Nauki Wiary, List do Biskupów Kosciola katolickiego o niektórych aspektach Kosciola pojetego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992), 11-14: AAS 85 (1993), 844-847.

(46) Jan Pawel II, Przemówienie do trzeciej grupy Biskupów Stanów Zjednoczonych Ameryki, 17 marca 1998, n.4: L'Osservatore Romano, 18 marca 1998, s. 4.

(47) Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 42.

(48) Sw. Kongr. Obrzedów, Instr. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 26: AAS 59 (1967), 555.

(49) Por. Sw. Cyprian, De Orat. Dom. 23: PL 4,553; tamze, De cath. Eccl. unitate, 7: CSEL 3-1,215; Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 4; Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 26.

(50) Por. Jan Pawel II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 57. 61: AAS 74 (1982), 151. 154.

(51) Por. Sw. Kongr. Kultu Bozego, Dyrektorium dot. Mszy dla dzieci (1 listopada 1973): AAS 66 (1974), 30-46.

(52) Sw. Kongr. Obrzedów, Instr. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 6: AAS 59 (1967), 555-556; Sw. Kongr. Ds. Biskupów, Dyrektorium dotyczace poslugi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86c: Ench. Vat. 4, n. 2071.

(53) Por. Jan Pawel II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), 30: AAS 81 (1989), 446-447.

(54) Por. Sw. Kongr. Ds. Kultu Bozego Instr. dot. Mszy dla szczególnych grup (15 maja 1969), 10: AAS 61 (1969), 810.

(55) Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 48-51.

(56) « Haec est vita nostra, ut desiderando exerceamur »: Sw. Augustyn, In prima Ioan. tract. 4, 6: SC 75, 232.

(57) Mszal Rzymski, Embolizm po « Ojcze Nasz ».

(58) Por. Sobór Wat. II, Konst. duszpast. o Kosciele w swiecie wspólczesnym Gaudium et spes, 1.

(59) Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 1; por. Jan Pawel II, Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 61-64: AAS 78 (1986), 888-894.

(60) Sobór Wat. II, Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 7; por. 33.

(61) Tamze, 56; por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, n. 10.

(62) Por. Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 51.

(63) Por. tamze, 52; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 767 § 2; Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 614.

(64) 64 Konst. apost. Missale Romanum (3 kwietnia 1969): AAS 61 (1969), 220.

(65) W Konst. soborowej Sacrosanctum Concilium, 24 jest mowa o suavis et vivus Sacrae Scripturae affectus.

(66) Jan Pawel II, List Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 10: AAS 72 (1980), 135.

(67) Por. Sobór Wat. II Konst. dogm. o Objawieniu Bozym Dei verbum, 25.

(68) Por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, cap. III.

(69) Por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, cap. I, n. 6.

(70) Sobór Tryd., Sesja XXII, Nauka o Najsw. Ofierze Mszy Swietej, II: DS 1743; por. Katechizm Kosciola Katolickiego, 1366.

(71) Katechizm Kosciola Katolickiego, 1368.

(72) Sw. Kongr. Obrzedów, Instr. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 3 b: AAS 59 (1967), 541; por. Pius XII, Enc. Mediator Dei (20 listopada 1947), II: AAS 39 (1947), 564-566.

(73) Por. Katechizm Kosciola Katolickiego, 1385; por. także Kongr. Nauki Wiary, List do Biskupów Kosciola katolickiego na temat przyjmowania Komunii Swietej przez wiernych rozwiedzionych, zyjacych w nowych zwiazkach (14 wrzesnia 1994): AAS 86 (1994), 974-979.

(74) Por. Innocenty I, Epist. 25, 1 Decentio Eugubino missa: PL 20,553.

(75) II, 59, 2-3: wyd. F.X. Funk, 1905, 170-171.

(76) Por. Apologia I, 67, 3-5: PG 6,430.

(77) Acta SS. Saturnini, Dativi et aliorum plurimorum martyrum in Africa, 7, 9, 10: PL 8,707.709-710.

(78) Por. kan. 21, Mansi, Conc. II, 9.

(79) Por. kan. 47, Mansi, Conc. VIII, col. 332.

(80) Por. z propozycja przeciwna, potepiona przez Innocentego XI w r. 1679, odnosnie do moralnego obowiazku swietowania dnia swiatecznego: DS 2152.

(81) Kan. 1248: Festis de praecepto diebus Missa audienda est; kan. 1247, 1: Dies festi sub praecepto in universa Ecclesia sunt ... omnes et singuli dies dominici.

(82) Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 881 § 1 poleca: « wierni są zobowiazani, w niedziele i swieta nakazane, uczestniczyc we Mszy sw. (Bozej Liturgii), albo, zgodnie z przepisami lub zwyczajem prawnym wlasnego Kosciola sui iuris do celebracji Oficjum liturgicznego ».

(83) N. 2181: « Ci, którzy dobrowolnie zaniedbuja ten obowiazek, popelniaja grzech ciezki ».

(84) Sw. Kongr. Ds. Biskupów, Dyrektorium dot. poslugi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86 a: Ench. Vat. 4, n. 2069.

(85) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 905 § 2.

(86) Por. Pius XII, Konst. apost. Christus Dominus (6 stycznia 1953): AAS 45 (1953), 15-24; Motu proprio Sacram Communionem (19 marca 1957): AAS 49 (1957), 177-178. Kongr. Sw. Oficjum, Instr. o zachowaniu postu eucharystycznego (6 stycznia 1953): AAS 45 (1953), 47-51.

(87) Por. Kodeks Prawa Kanoniczego, kan. 1248 § 1; Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 881 § 2.

(88) Por. Missale Romanum, normae universales de Anno liturgico et de Calendario, 3.

(89) Por. Sw. Kongr. Ds. Biskupów, Dyrektorium dot. poslugi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86: Ench. Vat. 4, nn. 2069-2073.

(90) Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 14. 26; Jan Pawel II, List apost. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 4. 6. 12: AAS 81 (1989), 900-901. 902. 909-910.

(91) Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 10.

(92) Por. Instr. miedzydykasterialna o niektórych kwestiach dotyczacych wspólpracy wiernych swieckich w posludze kaplanskiej Ecclesiae de mysterio (15 sierpnia 1997), 6.8.: AAS 89 (1997), 869. 870-872.

(93) Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kosciele Lumen gentium, 10: « in oblationem Eucharistiae concurrunt ».

(94) Tamze, 11.

(95) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1248 § 2.

(96) Por. Sw. Kongr. Kultu Bozego, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecnosc kaplana Christi Ecclesia (2 czerwca 1988): Ench. Vat. 11, 442-468; Instr. miedzydykasterialna o niektórych kwestiach dot. wspólpracy wiernych swieckich w posludze kaplanskiej Ecclesiae de mysterio (15 sierpnia 1997): AAS 89 (1997), 852-877.

(97) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1248 § 2; Kongr. Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983), III: AAS 75 (1983), 1007.

(98) Por. Papieska Komisja Ds. Srodków Spolecznego Przekazu, Instr. Communio et progressio (23 maja 1971), nn. 150-152. 157: AAS 63 (1971), 645-646. 647.

(99) Proklamacja diakona na czesc dnia Panskiego: por. tekst syryjski w Mszale wedlug rytu Kosciola Antiochenskiego Maronitów (wyd. w jez. syryjskim i arabskim), Jounieh (Liban) 1959, s.38.

(100) V, 20, 11: wyd. F.X. Funk, 1905, 298; por. Didaché 14, 1: wyd. F. X. Funk, 1901, 32; Tertulian, Apologeticum 16, 11: CCL 1, 116. Zob. w szczególnosci List Barnaby 15, 9: SC, 172,188-189: « oto dlaczego celebrujemy jako radosne swieto oktawe dnia, w którym Jezus zmartwychwstal i po ukazaniu sie, wstapil do nieba ».

(101) Tertulian np. podaje, ze w niedziele zabronione bylo klekanie, dlatego ze taka pozycja, uwazana za gest pokutny, wydawala się niestosowna w dniu radosci: por. De corona, 3, 4: CCL 2, 1043.

(102) Ep. 55,28: CSEL 342, 202.

(103) Por. Sw. Teresa od Dzieciatka Jezus i Swietego Oblicza, Derniers entretiens, 5-6 Julliet 1897, w: Oeuvres complètes, Cerf-Desclée de Brouwer, Paris 1992, ss. 1024-1025.

(104) Adhort. apost. Gaudete in Domino (9 maja 1975), II: AAS 67 (1975), 295.

(105) Tamze, VII, l.c., 322.

(106) Hexameron 6, 10, 76: CSEL 321, 261.

(107) Por. edykt Konstantyna, 3 lipca 321: Codex Theodosianus II, tit. 8, 1, wyd. Th. Mommsen, 12, 87; Codex Iustiniani, 3, 12, 2, wyd. P. Krueger, 248.

(108) Por. Euzebiusz z Cezarei, Vita Constantini, 4, 18: PG 20,1156.

(109) Najstarszym dokumentem koscielnym dotyczacym tej sprawy jest kan. 29 Soboru w Laodycei (druga polowa IV wieku): Mansi, t. II, 569-570. Od VI do IX w. wiele Soborów zabranialo « opera ruralia ». Prawodawstwo dotyczace prac zabronionych, podtrzymywane równiez przez ustawy swieckie, stopniowo zostalo okreslone bardziej szczególowo.

(110) Por. Enc. Rerum novarum (15 maja 1891): Acta Leonis XIII, 11 (1891), 127-128.

(111) Hexameron, 2, 1, 1: CSEL 321, 41.

(112) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 881 §§ 1.4.

(113) Sobór Wat. II, Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 9.

(114) Por. także Sw. Justyn, Apologia I, 67, 6: « ci, którzy zyja w dostatku i pragna dawac, niech daja chetnie kazdemu to, o co prosi, a to, co zostalo zebrane winno być przekazane przewodniczacemu, aby wspomagal sieroty, wdowy, chorych, ubogich, wiezniów, obcych przybyszów, jednym slowem pomagal wszystkim potrzebujacym »: PG 6,430.

(115) De Nabuthae, 10, 45: « Audis, dives, quid Dominus Deus dicat? Et tu ad ecclesiam venis, non ut aliquid largiris pauperi, sed ut auferas »: CSEL 322, 492.

(116) In Matthaeum homiliae, 50, 3-4: PG 58, 508-509.

(117) Por. Sw. Paulin z Noli, Ep 13,11-12 do Pammachiusza: CSEL 29, 92-93. Senator rzymski jest chwalony za to wlasnie, ze powtarzajac niejako cud ewangeliczny, polaczyl uczestnictwo w Eucharystii z rozdzielaniem pokarmu ubogim.

(118) Jan Pawel II, List apost. Tertio millennio adveniente (10 listopada 1994), 10: AAS 87 (1995), 11.

(119) Tamze.

(120) Por. Katechizm Kosciola Katolickiego, 731-732.

(121) Konst. o liturgii swietej Sacrosanctum Concilium, 102.

(122) Tamze, 103.

(123) Tamze, 104.

(124) Carm., XVI, 3-4: « Omnia praetereunt, sanctorum gloria durat in Christo qui cuncta novat, dum permanet ipse » CSEL 30, 67.

(125) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 881 §§ 1.4.

(126) Zgodnie z prawem powszechnym, w Kosciele lacinskim swietami nakazanymi są dni: Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, Objawienie Panskie, Wniebowstapienie, Najswietszego Ciala i Krwi Chrystusa, Swietej Bozej Rodzicielki Maryi, Jej Niepokalanego Poczecia i Wniebowziecia, Swietego Józefa, Swietych Apostolów Piotra i Pawla, i Wszystkich Swietych: por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1246. Dniami swiatecznymi, nakazanymi, wspólnymi dla wszystkich Kosciolów Wschodnich sa: Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, Objawienie Panskie, Wniebowstapienie, Zasniecie Najswietszej Maryi Matki Bozej, Swietych Apostolów Piotra i Pawla: por. Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 880 § 3.

(127) Por. Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 1246 § 2; dla Kosciolów Wschodnich por. Kodeks Kanonów Kosciolów Wschodnich, kan. 880 § 3.

(128) Por. Sw. Kongr. Obrzedów, Normae universales de Anno liturgico et de Calendario (21 marca 1969), 5, 7: Ench. Vat. 3, 895. 897.

(129) Por. Caeremoniale Episcoporum, ed. typica 1995, n. 230.

(130) Por. tamze, n. 233.

(131) Contra Celsum VIII, 22: SC 150, 222-224.