Powrót po wiekach

W czasie tej papieskiej podróży padło wiele ważnych słów, ale być może silniej od nich przemówiły gesty i obrazy. Wymieńmy te najważniejsze: papież modlący się w Betlejem i odwiedzający obóz uchodźców palestyńskich, Jan Paweł II odprawiający Eucharystię w Wieczerniku i podpisujący tam List do Kapłanów na Wielki Czwartek (po raz ostatni Mszę św. odprawiono w tym miejscu w XIII w.), Msza św. dla młodzieży na Górze Błogosławieństw, Jan Paweł II modlący się przed Ścianą Płaczu, wizyta w Yad Vashem, uroczystość Zwiastowania przeżywana w Nazarecie, Msza w Bazylice Grobu Pańskiego i „ponadprogramowa” modlitwa na miejscu ukrzyżowania Chrystusa.

Ziemia Święta i nieświęta

Ta pielgrzymka była kulminacją dialogu chrześcijan ze społecznością żydowską, którego wielkim promotorem był Jan Paweł II. Wspomnijmy tylko, że jako pierwszy w historii papież wszedł do synagogi. Spotykając się w Jerozolimie z Naczelnymi Rabinami Izraela, Jan Paweł II powtórzył słowa wypowiedziane w rzymskiej synagodze: „jesteście naszymi starszymi braćmi”. Wizyta w Yad Vashem z pewnością na trwałe odcisnęła się w świadomości Żydów i chrześcijan. „W tym miejscu pamięci umysł, serce i dusza odczuwają wielką potrzebę ciszy” – mówił wzruszony Papież Polak. „Ciszy, która pozwala pamiętać. Ciszy, w której można podjąć próbę nadania sensu powracającej fali wspomnień. Ciszy, bo nie ma słów dość mocnych, aby wyrazić ból z powodu straszliwej tragedii Shoah. Ja sam przechowuję wspomnienia o wszystkim, co działo się, gdy hitlerowcy okupowali Polskę podczas wojny. Pamiętam moich żydowskich przyjaciół i sąsiadów: niektórzy z nich zginęli, inni przeżyli”. W tym przemówieniu pojawił się też wątek, który rozwinął w roku 2006 Benedykt XVI podczas swojej wizyty w obozie Auschwitz. Jan Paweł II pytał: „Jak mógł człowiek do tego stopnia pogardzać człowiekiem? Było to możliwe dlatego, że pogardził nawet Bogiem. Tylko bezbożna ideologia mogła zaplanować i przeprowadzić zagładę całego narodu”. Jednocześnie zapewnił, że Kościół „głęboko ubolewa z powodu nienawiści, prześladowań i przejawów antysemityzmu, jakie kiedykolwiek i gdziekolwiek spotkały Żydów ze strony chrześcijan”.

Klimat powagi został zakłócony podczas międzyreligijnego spotkania z przedstawicielami judaizmu, islamu i różnych wyznań chrześcijańskich. Rabin Mair Lau stwierdził, że Jan Paweł II uznał Jerozolimę za „zjednoczoną, odwieczną stolicę” Izraela (czego papież nie uczynił). Muzułmanie zareagowali gwizdami. Szejk Tamimi powitał papieża jako „gościa narodu palestyńskiego na ziemi palestyńskiej”. To wywołało kolejną burzę. Jan Paweł II ukrył twarz w dłoniach. W swoim przemówieniu mówił o Jerozolimie jako mieście pokoju, cytował Koran, Biblię hebrajską i Ewangelię. Przypominał, że autentyczny kult Boga „wiąże się nieodłącznie z troską o los innych ludzi”.

W Ziemi Świętej, która jest zarazem nieświęta z powodu podziału, konfliktów religijnych i politycznych, terroru i wojny, Jan Paweł II konsekwentnie wzywał do pokoju. Przekonywał, że pokój jest owocem zdrowej religijności. Pokazywał, że wierność własnej religii nie musi oznaczać bycia przeciwko innym. W najgłębszym duchowym sensie pielgrzymka Jana Pawła II była nade wszystko wędrówką po śladach Jezusa Chrystusa, była kolejnym przejmującym świadectwem jego wiary i mistycznej wręcz modlitwy. Benedykt XVI podąża szlakiem wyznaczonym przez poprzedników, ale z pewnością pozostanie sobą.