Kuba - kraj przemijającej rewolucji

Kuba jest pierwszym krajem na trasie 10. podróży zagranicznej obecnego pontyfikatu, która ponadto obejmie jeszcze Stany Zjednoczone, które Ojciec Święty odwiedzi w dniach 22-27 września.

Wpływ papieskich wizyt

Przed Franciszkiem na Kubie przebywali św. Jan Paweł II w styczniu 1998 r. i Benedykt XVI w marcu 2012 r. Obie te pielgrzymki zaowocowały konkretnymi zmianami wprowadzonymi przez tamtejszy reżim. Tym razem papież przybędzie na wyspę w kontekście ocieplenia stosunków między Hawaną a Waszyngtonem, do czego w znacznym stopniu przyczyniła się Stolica Apostolska i osobiście sam Franciszek, za co zresztą podziękowali mu prezydenci obu krajów: Raúl Castro i Barack Obama. Ten ostatni 17 grudnia 2014 ogłosił zwrot w dotychczasowej polityce izolowania Kuby przez USA. Zalecił rządowi natychmiastowe wznowienie zerwanych w 1961 r. stosunków dyplomatycznych z wyspą oraz rozluźnienie różnych ograniczeń w podróżach i wymianie handlowej z nią. W lipcu br. w Hawanie i w Waszyngtonie otwarto ambasady obu krajów.

„Ojciec Święty pragnie okazać nam swą bliskość w chwili, gdy - dzięki jego mediacji - oddychamy powietrzem nadziei w naszym życiu narodowym w obliczu nowych możliwości trwającego dialogu między Stanami Zjednoczonymi a Kubą. To bardzo ważne, co zrobił jako pasterz Kościoła powszechnego, dążąc do pojednania i pokoju między wszystkimi ludami ziemi” - stwierdzili kubańscy biskupi w orędziu przed w rozpoczęciem papieskiej podróży. Dokument zamieścił na swej stronie internetowej organ prasowy Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kuby, dziennik „Granma”.

Wybierając hasło obecnej pielgrzymki miejscowi biskupi pragnęli zaznaczyć jej ciągłość z dwiema poprzednimi, jakie złożyli na wyspie św. Jan Paweł II i Benedykt XVI. Pierwsza z nich przebiegała pod hasłem "Posłaniec prawdy i nadziei", druga zaś miała jako temat słowa "Pielgrzym miłosierdzia". Biskupi zaznaczyli ponadto, że Kuba chce nawiązać wyraziście do treści Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia, ogłoszonego przez Franciszka. "Przyjmujemy z entuzjazmem jego słowa i mamy nadzieję, że jego wizyta nauczy nas i pomoże nam być, tak jak on, misjonarzami miłosierdzia" – napisali kubańscy biskupi.

Umocnienie, wsparcie obecności, nadziei oraz wiary

Sekretarz Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej prof. Guzmán Carriquiry Lecoura podkreślił, że jednym z najważniejszych celów zbliżającej się wizyty jest umocnienie, wsparcie obecności i nadziei oraz wiary katolików kubańskich.

W ramach duchowych przygotowań do spotkania z papieżem każdy pierwszy piątek lipca, sierpnia i września był na Kubie dniem modlitwy i postu o uproszenie miłosierdzia. Natomiast w nocy z 17 na 18 września, tuż przed rozpoczęciem wizyty w każdej wspólnocie katolickiej zostanie zorganizowane czuwanie modlitewne, przygotowujące „serca Kubańczyków do usłyszenia i przyjęcia przesłania nadziei i współczucia, jakie przyniesie papież Franciszek”.

Koła dyplomatyczne Watykanu i Kuby dały "zielone światło" dla spotkania papieża z 89-letnim Fidelem Castro. W marcu 2012 roku rozmawiał z nim Benedykt XVI na zakończenie swej wizyty na wyspie.

Na spotkanie z Franciszkiem czekają też kubańscy opozycjoniści. Za pośrednictwem nuncjusza apostolskiego w Hawanie grupa kobiet ze stowarzyszenia „Damy w Bieli” (Damas de Blanco) poprosiła o rozmowę z Ojcem Świętym. Według kierującej grupą Berty Soler dyplomacie przekazano informacje o łamaniu praw człowieka na Kubie wraz z CD z nagranymi wypowiedziami członkiń stowarzyszenia i uwięzionych opozycjonistów. Do „Dam w Bieli” należą głównie żony, matki i córki 75 działaczy opozycji uwięzionych w 2003 r. Grupa wzoruje się na działaniach Argentynek, które prowadziły podobną akcję na rzecz swoich mężów i synów, zaginionych bez wieści w czasach, kiedy w ojczyźnie Franciszka rządziła junta wojskowa.

Kościół i transformacja

„To, co stało się 17 grudnia, było wydarzeniem historycznym, jednym z najważniejszych w historii Kuby. Podobnie było z wizytą Jana Pawła II, a także z rewolucją kubańską” – skomentował metropolita Hawany kard. Jaime Ortega y Alamino. Wskazał, że pogłębienie stosunków amerykańsko-kubańskich będzie korzystne także dla Kościoła, zwłaszcza w pełnieniu przezeń posługi charytatywnej. Ułatwi mu otrzymywanie pomocy z zewnątrz, dotychczas bardzo utrudnionej ze względu na gospodarczą blokadę kraju.

"Przyznaję, że początkowo byłem przeciwko dialogowi zarówno Watykanu, jak i USA z Kubą, ale teraz zaczynam myśleć, że Franciszek prowadzi z Castro operację podobną do tej, jaka udało się Janowi Pawłowi II z Gorbaczowem" – uważa amerykański filozof i teolog Michael Novak, autor słynnej „Duch demokratycznego kapitalizmu”, która przyczyniła się do wypracowania stanowiska Kościoła katolickiego wobec gospodarki wolnorynkowej. W rozmowie z włoskim dziennikiem „La Stampa” 81-letni myśliciel wyjaśnił, że obawiał się instrumentalizacji dialogu przez Kubę, która udawałaby otwarcie, by zdobyć korzyści gospodarcze i polityczne, nadal jednak tłumiąc wolność i łamiąc prawa swych obywateli.

Pytany, czy porównanie obecnego dialogu do tego, co zrobili Jan Paweł II i Michaił Gorbaczow nie jest trochę na wyrost, Novak wskazał, że w czasach Karola Wojtyły panował podobny sceptycyzm, ale to papież miał rację. Gorbaczow „miał szczerą wolę zreformowania Związku Radzieckiego” a dialog z nim przysłużył się realizacji tego celu. „Uważam, że u źródeł otwartości, jaką okazuje Castro, jest przekonanie, iż ten reżim nie może już długo przetrwać, dlatego lepiej rozpocząć stopniową, a nie gwałtowną reformę, prowadzoną przez samych braci, Raula i Fidela. Jeśli taki jest cel, a mediacja papieża może pomóc w jego osiągnięciu, to warto spróbować” – analizuje filozof.

Zdaniem abp. Thomasa Wenskiego, metropolity Miami w USA, Kościół katolicki na Kubie stara się zapewnić pokojowy charakter przemian w tym kraju. „Kościół chce miękkiego lądowania w doprowadzeniu do końca pokojowych przemian na Kubie, gdyż alternatywą będzie chaos. Dlatego pracuje na ich rzecz. Fakt, że papież jedzie na Kubę, oznacza, że zgadza się z tym celem” - uważa.

Stosunki państwo - Kościół

Odbudowa zniszczonych świątyń, ich zwrot, trudności, na jakie napotykają księża, którzy z wielkim trudem mogą poruszać się po kraju, dostęp Kościoła do środków społecznego przekazu i oświaty - to główne problemy w stosunkach państwo-Kościół na wyspie. Po zapowiedzi ocieplenia stosunków między USA a Kubą pojawiły się również nadzieje na zintensyfikowanie procesu zwrotu zagarniętych przez władze kubańskie własności kościelnych. Sprawę restytucji przede wszystkim kościołów, ale także domów parafialnych, gruntów i innych budynków wywłaszczonych przez rząd po rewolucji, podjęto już w 2009 r. Jak do tej pory, rozmowy w tym zakresie dotyczą kilkunastu obiektów. „Byłby to bardzo pozytywny gest ze strony władz. Zwrot tego, co należy do Kościoła, w pewien sposób stworzy atmosferę zaufania” – mówi asystent sekretarza Konferencji Episkopatu Kuby, ks. José Félix Pérez.