Konklawe – wybór papieża "pod kluczem"

A gdy jeszcze wzmógł się nacisk ze strony nowego francuskiego króla Filipa III i kilku innych ówczesnych władców świeckich, kardynałowie 1 IX 1271 r., a więc po 1006 dniach (prawie 3 lata) wybrali kompromisowego kandydata: archidiakona z Leodium (Liège w dzis. Belgii) Teobalda Viscontiego – nie kardynała! – który przybrał imię Grzegorza X. Dopiero 27 XI tegoż roku objął on oficjalnie swój urząd, z Viterbo wyjechał 12 II następnego roku, a na papieża ukoronował się w Rzymie 27 III 1272 r.

Za jedno z najpilniejszych zadań po wyborze uznał on uporządkowanie spraw związanych z wyborem biskupa Rzymu. I to właśnie on ogłosił wspomnianą konstytucję „Ubi periculum” z 7 VII 1274, w której po raz pierwszy użył słowa „konklawe”, określając tak zgromadzenie kardynałów zamkniętych w celu wyboru „pod kluczem” (cum clave). Dokument określał też zasady i tryb elekcji, m.in. to, że jeżeli w ciągu trzech pierwszych dni elektorzy nie zdołają wybrać papieża, otrzymają mniejsze racje żywnościowe, a sytuacja się powtórzy, jeśli nie wybiorą go w ciągu następnych 5 dni.

Ale nieraz jeszcze dochodziło do długich, choć nie tak rekordowych okresów „bezkrólewia” w Kościele po śmierci kolejnych papieży. Jan XXII, następca Klemensa V (5 VI 1305-20 IV 1314), został papieżem prawie 11 miesięcy po śmierci swego poprzednika, Benedykta XI (7 VII 1304), wybrano 7 VIII 1316 – po 2 latach i ponad 3 miesiącach. Długich, wielomiesięcznych konklawe było jeszcze kilka.

Jak to jest obecnie?

Obecnie obowiązuje konstytucja apostolska „Universi Dominici gregis” (UDG) Jana Pawła II z 22 II 1996 ze zmianami, wprowadzonymi przez Benedykta XVI w motu proprio z 11 VI 2007 i ostatnio – w „Normas nonnullas” z 22 II 2013. Podtrzymując ogólne zasady wyboru papieża, wypracowane w ciągu wieków, uściśliła ona m.in., że nowego Następcę św. Piotra można wybierać tylko przez głosowanie. Wcześniej istniały trzy możliwości: wybór jednogłośny przez aklamację, rozwiązanie kompromisowe (wybór kandydata możliwego do zaakceptowania przez różne nieformalne grupy kardynałów) i głosowanie tajne; obecnie obowiązuje tylko ten ostatni wariant.

Konklawe rozpoczyna się rano mszą św. „pro eligendo Papa” (O wybór papieża) w Bazylice Watykańskiej, koncelebrowaną przez kardynałów-elektorów pod przewodnictwem dziekana Kolegium Kardynalskiego i otwartą dla wszystkich. Następnie kardynałowie przejdą do Domu św. Marty, wybudowanego na początku lat dziewięćdziesiątych specjalnie z myślą o konklawe (gdy jest papież, obiekt jest hotelem dla duchownych oraz miejscem niektórych spotkań i konferencji), po czym zamkną się za nimi drzwi i odtąd, aż do wyboru nowego Ojca Świętego, będą oni odcięci od jakichkolwiek wpływów zewnętrznych.

Należy dodać, że oprócz upoważnionych kardynałów w konklawe mogą jeszcze brać udział, oczywiście bez prawa głosu, sekretarz Kolegium Kardynalskiego, który jest sekretarzem zgromadzenia wyborczego, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych z dwoma ceremoniarzami, jeden duchowny wybrany przez kardynała-dziekana lub jego zastępcę oraz kilku duchownych, znających różne języki, do słuchania spowiedzi i dwaj lekarze na wypadek nagłej pomocy medycznej.