Papież jedzie do Iraku – dawnej Mezopotamii

Poza chrześcijanami w kraju są też inne mniejszości religijne, nierzadko w połączeniu z odmiennością narodową: jezydzi, sabatejczycy, mandejczycy, kakajowie (Kaka’i) i zoroastrianie. Konstytucja iracka zapewnia formalnie wolność wyznania, zastrzegając jednocześnie, że żadne prawo nie może być sprzeczne z islamem. W praktyce prowadzi to wielokrotnie do problemów i dyskryminacji mniejszości. Dla kard. Sako przyszłość Iraku zależy od tego, czy uda mu się doprowadzić do zmiany świadomości, zgodnie z którą w kraju nie dominują już przynależności religijno-etniczne, ale wszyscy Irakijczycy są uważani za obywateli swojego kraju z równymi prawami. Wymaga to jednak również zmiany konstytucji i nowych zasad politycznych.

Drugą, obok chrześcijan, ogromnie doświadczoną przez ISIS mniejszością etnicznao-religijną są jezydzi, pochodzący z regionu Sindżar koło granicy z Turcją i Syrią. W sierpniu 2014 islamiści dokonali na nich ludobójstwa. Szacuje się, że zginęło od 5 do 10 tysięcy członków tej wspólnoty. Dalszych kilka do kilkunastu tysięcy kobiet i dzieci zostało porwanych. Kobiety i dziewczynki wykorzystywane były jako niewolnice seksualne. Chłopcy, po długotrwałej i często bardzo brutalnej indoktrynacji, byli szkoleni do dokonywania zamachów samobójczych. Dokładne liczby ofiar wśród Jezydów nie są jeszcze znane, ponieważ część porwanych kobiet i dzieci nadal przebywa w niewoli.

W nawiązaniu do zbliżającej się wizyty papieskiej wizytą w grudniu 2020 parlament iracki wykonał pod adresem chrześcijan ważny gest, postanawiając, że od tego roku Boże Narodzenie będzie dniem świątecznym w całym kraju. Ponadto wydano serię 8 znaczków przedstawiających ważne historycznie świątynie chrześcijańskie, m.in. kościoły chaldejski, asyryjski i syryjsko-prawosławny.

Stosunki chrześcijańsko-muzułmańskie

Dla kontaktów chrześcijańsko-muzułmańskich najważniejsze będzie spotkanie papieża z wielkim ajatollahem Alim al-Sistanim, najwyższym duchowym autorytetem szyitów w Iraku. Jego pozycja jako przewodniczącego kolegium teologicznego w Nadżafie – świętym dla szyitów mieście, sprawia, że jego wpływy wykraczają daleko poza granice kraju. W przeciwieństwie do mułłów irańskich, odrzuca on konstytucję opartą na religii oraz akceptuje państwo obywatelskie i pluralizm religijny. “Papież Franciszek i al-Sistani to dwaj wielcy mężowie pokoju” – powiedział niedawno włoskiemu portalowi „Asianews” chaldejski biskup pomocniczy w Bagdadzie, Shlemon Warduni. Przypomniał, że ajatollah zawsze podkreśla, iż nie jest politykiem, lecz „człowiekiem wiary, który pragnie pokoju dla całego kraju”. Biskup jest bliskim współpracownikiem chaldejskiego patriarchy kard. Sako, mającego – w powszechnym odczuciu – dobre stosunki z al-Sistanim, który na przestrzeni lat wielokrotnie wyrażał swoje poparcie dla irackich chrześcijan i jednoznacznie opowiadał się za utrzymaniem ich obecności w kraju.

Po interwencji zbrojnej pod wodzą USA, która obaliła nacjonalistyczny reżim Saddama Husajna w 2003 roku, fatwa (orzeczenie religijne) al-Sistaniego wezwała wszystkich szyickich muzułmanów do ochrony mniejszości wyznaniowych, w tym chrześcijan, i nietraktowania ich jako „piątej kolumny” wojsk zagranicznych. W późniejszym okresie ajatollah wielokrotnie krytykował ataki terrorystyczne na chrześcijan. Podkreślał, że należy przestrzegać ich praw, podobnie jak praw innych wyznań, gdyż wszyscy mają prawo „do pokojowego życia w swojej ojczyźnie Iraku”.

Na początku 2019 roku al-Sistani opowiedział się za przeprowadzeniem śledztwa w sprawie „haniebnych zbrodni” popełnionych przez bojówki dżihadystów „Państwa Islamskiego” w Iraku m.in. przeciwko jezydom w Sindżarze, chrześcijanom w Mosulu i Turkmenom w Tal Afar. Spotkanie Biskupa Rzymu z Wielkim Ajatollahem może zatem stanowić punkt kulminacyjny w długiej wymianie znaków solidarności i współczucia między chrześcijanami a al-Sistanim, do której dochodziło w ostatnich dziesięcioleciach. Dotychczas nie doszło do bezpośredniego spotkania ajatollaha z papieżem. Po śmierci Jana Pawła II w 2005 roku al-Sistani wysłał telegram do ówczesnego sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Angelo Sodano, w którym złożył kondolencje „wszystkim katolikom”. Podkreślił, że “zmarły przekazywał przesłanie pokoju i promował dialog międzyreligijny. Był papieżem, który bardzo szanował wszystkie religie”.

Istotną inicjatywą dla relacji muzułmańsko-chrześcijańskich jest powstanie z inicjatywy Muktada as-Sadra komisji rządowej w celu zwrotu chrześcijanom ich mienia, począwszy od domów, zagarniętego nielegalnie także przez szyitów. Inną ważną inicjatywą jest też odbudowa kilku świątyń chrześcijańskich w północnym Iraku, rozpoczęta przez młodych muzułmanów. Zaczęto od kościoła św. Tomasza w Mosulu, który dla wyznawców Chrystusa jest od XVIII wieku tradycyjnym miejscem kultu. Po ograbieniu go przez dżihadystów stopniowo popadał w ruinę, w efekcie budynek groził zawaleniem. Wolontariusze wybrali to miejsce jako symbol odrodzenia. Chcą zadbać nie tylko o honor islamu, ale także odciąć się od – ich zdaniem – haniebnych czynów Państwa Islamskiego. Celem młodych muzułmanów jest nie tylko wsparcie miejscowej społeczności chrześcijańskiej w odbudowie historycznych budynków, ale także przygotowanie domów i mieszkań na powrót tych, którzy uciekli z powodu przemocy na tle etnicznym i wyznaniowym.

Organizacja nie ogranicza się wyłącznie do prac budowlanych, ale zapewnia też pomoc i wsparcie przez rozdzielanie żywności i artykułów pierwszej potrzeby wśród najuboższych rodzin, także chrześcijańskich, których – jak dotychczas – do Mosulu powróciło zaledwie około 50. „Na własnej skórze doświadczyliśmy okrucieństwa tamtych czasów, dlatego chcemy, aby świat zobaczył w nas ludzi otwartych na inność. Wierzymy, że chrześcijanie są częścią tej ziemi, która jest częścią ich bogatej i cennej dla całego świata historii” – powiedział Radiu Watykańskiemu lider grupy Mohammed Essama.

Raczej nie będzie wspólnego dokumentu papieża i as-Sistaniego. Biuro ajatollaha zaprzeczyło, jakoby podczas spotkania 6 marca w Nadżafie miało dojść do podpisania wspólnego dokumentu. Zapowiadał to m.in. ambasador Iraku przy Stolicy Apostolskiej Rahman Farhan al-Amiri. Według biura „nie było żadnych rozmów z nuncjaturą w Bagdadzie, która koordynuje wizytę” na temat podpisania wspólnego dokumentu przez papieża i wielkiego ajatollaha. Wcześniej zarówno media, jak biskupi iraccy zapowiadali, że obaj przywódcy duchowi mogą podpisać „Wspólną deklarację o ludzkim braterstwie”, przyjętą w lutym 2019 r. przez papieża i czołowego przedstawiciela islamu sunnickiego, wielkiego imama uniwersytetu al-Azhar w Kairze Ahmada al-Tayyeba.

Kurdystan – enklawa uchodźców

Jednym z najważniejszych etapów papieskiej wizyty w Iraku będzie pobyt w Irbilu – głównym ośrodku 6-milionowego Kurdystanu Irackiego. Kurdowie zamieszkują głównie Irak, Iran, Syrię i Turcję. W 2014 r. bez wahania stanęli do walki z samozwańczym Państwem Islamskim oraz przyjęli ok. 2 mln uchodźców i przesiedleńców, którzy uciekli przed terrorystami, głównie z sąsiednich regionów Iraku i z Syrii.

Obecnie Kurdystan obejmuje w całości 3 z 18 prowincji, na które podzielony jest Irak, i dalsze trzy częściowo. Posiada własny parlament, prezydenta, rząd i siły zbrojne. Oprócz Kurdów region zamieszkują także Asyryjczycy, Jezydzi, Turkmeni iraccy oraz inne, mniej liczne grupy narodowościowe i etniczne.

Oczekiwania

Papież Franciszek przybędzie do Iraku jak nowy prorok – uważa kard. Sako. Jego zdaniem, „dzięki swojemu prorockiemu charyzmatowi, papież niczym nowy Ezechiel przyjeżdża, by powiedzieć nam, że będzie zmartwychwstanie, że można się odrodzić”. Prorok Ezechiel, który żył w Babilonie, przemawiał do Żydów, którzy w tamtym czasie żyli jak my: poza swymi ziemiami, jako uchodźcy, przygnębieni – wyjaśnił patriarcha, przywołując proroctwo Ezechiela o wyschniętych kościach, które na nowo pokrywają się ciałem (Ez 37). “Mam nadzieję na odrodzenie Iraku i Irakijczyków, modlę się o nowe życie. Papież, nowy Ezechiel, może otworzyć nam drzwi do pokojowej przyszłości” – stwierdził iracki purpurat.