Auschwitz się nie kończy...

Jest Pan autorem książki: "Sny obozowe w pamięci ocalałych z Auschwitz". Skąd pomysł?

– Na temat tragedii Auschwitz i Zagłady powstają oczywiście liczne książki. Można je pogrupować w trzy zasadnicze zbiory. Pierwszy to wspomnienia byłych więźniów, niekiedy bardzo mocne – siłą rzeczy jest to zbiór bardzo autentyczny, ale też bardzo subiektywny: każdy widział swoją historię, bo więzień Auschwitz nie wiedział, co się działo w Birkenau, opisywał realia tylko swojego komanda itd. Drugi zbiór to książki typowo historyczne, które dla większości ludzi są niestrawne w czytaniu, bo operują naukowym językiem, masą przypisów, odwołań itp. Są wreszcie książki popularyzujące wiedzą o Auschwitz dla szerszego grona odbiorców, opowiadają historie obozu w sposób bardziej przystępny. Tymczasem mamy w Auschwitz tysiące różnych, krótszych bądź dłuższych relacji osób, które przeżyły obóz. Są to wspomnienia w formie nagrań czy tekstów będących ich zapisem. Gromadzenie takich wspomnień odbywa się w Muzeum od dekad, w zasadzie od jego zaistnienia. Jakieś półtora roku temu doszedłem do wniosku, że o ile jest prawie nierealne wydać to wszystko w postaci książkowej, o tyle dobrze byłoby zebrać i przedstawić pewne wątki w osobnych tomach. Opracowałem kilka różnych wątków, wydarzeń czy fenomenów obozowych, takich jak marsz śmierci czy przybycie pierwszego transportu do Auschwitz.

W pewnym momencie natrafiłem na dosyć duży zbiór dotyczący snów. W 1973 roku, były więzień, doktor medycyny, Stanisław Kłodziński rozesłał do około pół tysiąca współtowarzyszy niedoli ankietę dotycząca ich snów: zarówno obozowych, jak i tych, które mieli po wyjściu na wolność. Na ankietę odpowiedziało ponad 120 więźniów. Niektórzy odpisali dość krótko, kiedy indziej są to opisy bardzo obszerne, cytujące wiele tych snów. Powstał na ten temat jeden artykuł w specjalistycznym czasopiśmie medycznym w 1975 roku. Od tego czasu teczka z tymi opisami spokojnie leżała sobie w muzealnym archiwum. Wydawało mi się, że temat jest niezwykle ważny, bo pokazuje, że historia Auschwitz nie kończy się wyzwoleniem, tak jak się tego uczymy. W umysłach osób ocalałych obóz trwa nadal, w sposób bardzo niechciany i brutalny. Są to osoby, które częściej lub rzadziej, śnią wydarzenia związane z obozem, przeżywają te sny boleśnie, budzą się z podobnymi objawami bardzo przyspieszonego tętna, potu, lęku, niemożliwości dojścia do siebie na jawie przez dobrych parę minut. Okazało się, że sny więźniów są jakoś porównywalne, że ta trauma ma jakiś wspólny rdzeń i że można je podzielić na kilka zbiorów. Występuje tam np. motyw ucieczki, powtórnego osadzenia w obozie, makabry i terroru obozu, prowadzenie na rozstrzelanie itd.

Okazało się też, że te sny są dosyć odmienne od tych, jakie występowały podczas przebywania w obozie. Sny obozowe były próbą wyobrażenia sobie powrotu do domu, świata na wolności, przebywania wśród najbliższych. Ci ludzie płakali po przebudzeniu, bo uświadomili sobie, że to był tylko sen, że oto leżą na pryczy i słyszą wrzask blokowego, który zrywa ich do pracy. O ile podczas wojny śnił im się dom, o tyle w snach domowych powracali do wyobrażeń wojennych.

***

Franciszek odwiedzi tereny byłego hitlerowskiego obozu Auschwitz i Auschwitz-Birkenau w piątek, 29 lipca. Zgodnie z życzeniem samego papieża, jego wizyta będzie miała charakter modlitwy w milczeniu. Papież spotka się z grupą więźniów obozu i ocalałych z Zagłady. Nie zostaną wygłoszone żadne przemówienia, zaplanowano jedynie recytację przez naczelnego rabina Polski Psalmu 130, zatytułowanego „Z otchłani grzechu ku Bożemu miłosierdziu”.

Wizyta papieża odbywać się będzie w dniu, w którym najprawdopodobniej przypada 75. rocznica apelu, podczas którego o. Maksymilian Kolbe ofiarował swoje życie za Franciszka Gajowniczka, wybranego przez Niemców na śmierć głodową po ucieczce jednego z więźniów.