Wyspy Brytyjskie – przed wizytą papieża

Rozstanie z Rzymem

Wobec zwłoki Rzymu Henryk VIII ogłosił się Najwyższą Głową Kościoła angielskiego. Mianowany przez króla arcybiskupem Canterbury Tomasz Cranmer uznał małżeństwo za nieważne i zezwolił na ślub z Anną Boleyn. W 1534 r. ogłoszono „Akt Supremacji”, na mocy którego wszyscy obywatele, pod karą śmierci, zmuszeni zostali do złożenia przysięgi wierności królowi jako „Głowie Kościoła w Anglii”, za co Henryk VIII został ekskomunikowany przez papieża. Wśród pierwszych ofiar nowego prawa znaleźli się były kanclerz św. Tomasz More oraz św. bp Jan Fisher, kanonizowani w 1935 r. przez papieża Piusa XI.

Zerwanie jedności z Rzymem nie oznaczało, że Anglia stała się krajem protestanckim, bowiem Henryk VIII wydał zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian doktrynalnych. Jednak za sprawą abp. Cranmera, już za panowania następcy Henryka VIII, Edwarda IV w 1549 r. wydano „Księgę modlitwy powszechnej” oraz „Artykuły Religii”, będące oficjalną deklaracją doktryny Kościoła anglikańskiego. Przewiduje ona m.in., że jedynym źródłem Objawienia i najwyższym autorytetem jest Pismo Święte, odrzuca naukę o czyśćcu, uznaje, że Jezus Chrystus jest obecny w Eucharystii w sposób symboliczny, znosi celibat a także zwierzchnictwo papieża, natomiast w sensie ścisłym uznaje jedynie dwa sakramenty: chrzest i Eucharystię.

Po krótkim powrocie do katolicyzmu, za panowania Marii I, córki Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, kraj ostatecznie skierował się w stronę anglikanizmu za sprawą Elżbiety I, która w 1559 roku ponowiła „Akt Supremacji” i rozpoczęła krwawe prześladowania katolików. Przez ponad 200 lat katolicyzm na Wyspach pozostawał nielegalny.

W odróżnieniu od Anglii w Szkocji największą popularność w okresie Reformacji zyskał kalwinizm, który w 1560 r. został przez parlament ogłoszony religią państwową. Kraj podzielono na 12 okręgów, którym przewodniczyli superintendenci. Duchowni mieli być odtąd wybierani przez kongregacje wiernych. Tym samym przerwana została sukcesja apostolska. Prezbiteriański Kościół Szkocji (The Kirk) stał się szybko dobrze zorganizowanym Kościołem narodowym, niezależnym od Kościoła anglikańskiego.

Prześladowania katolików szkockich nie miały tak krwawego przebiegu jak w Anglii. Już w XVII w. ich sytuacja znacznie się polepszyła, co zaowocowało nawet możliwością mianowania przez papieża Innocentego XII wikariusza apostolskiego w Szkocji.

Polepszenie sytuacji katolików w Anglii (którzy nie mogli piastować urzędów państwowych, ani zasiadać w parlamencie) nastąpiło dopiero w XVIII w., gdy w 1788 r. wydano „Catholic Relief Act”, na mocy którego zlikwidowano niektóre dotyczące ich ograniczenia – pod warunkiem złożenia przysięgi supremacyjnej. Kolejny dokument parlamentu z 1791 r. „Relief Act” zezwalał katolikom na budowę świątyń i sprawowanie kultu. W 1800 r., po zjednoczeniu Irlandii z Anglią, parlament uznał prawo do egzystencji zakonów, zaś w 1829 r. wydano „Catholic Emancipation Bill”, który przyznawał katolikom pełne prawa obywatelskie i dostęp do urzędów. Wyjątek stanowiła godność królewska, której i dzisiaj katolik nie może piastować.

Kościół na Wyspach Brytyjskich podjął mozolne dzieło odbudowy. W 1780 r. żyło tam zaledwie ok. 70 tys. katolików.

Katolicy praktykują najliczniej

Obecnie na terenie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej mieszka ponad 61 mln osób, z czego ponad 5,2 mln to katolicy. Katoliccy biskupi, będący obywatelami brytyjskimi, należą do trzech konferencji biskupich: Anglii i Walii, Szkocji oraz Irlandii, do której należą biskupi z Irlandii Północnej.

Konferencję Episkopatu Anglii i Walii tworzy 46 biskupów posługujących w 22 diecezjach. Prócz tego istnieje ordynariat polowy oraz Egzarchat Apostolski dla Ukraińców. Na terenie Anglii i Walii mieszka ponad 4,4 mln katolików, co stanowi 9,6 proc. ogółu społeczeństwa. Znacznie wyższy odsetek katolików mieszka na terenie Szkocji, ok. 17 proc. (ponad 800 tys. osób). Kościół w Szkocji składa się z 8 diecezji, w których posługuje 12 biskupów.

Kościół na Wyspach zmaga się jednak ze spadkiem liczby kapłanów. W 1981 r. było tam ponad 7 tys. księży, 10 lat później już tylko 6200, w 2001 roku 5600. Obecnie zaledwie 5200. Pracują oni w prawie 3 tys. parafii.