Wspierając unitów

Czas przemian

Pomimo wielu represji grekokatolicy w podziemiu dotrwali do połowy lat 80., kiedy władzę na Kremlu objął Michaił Gorbaczow. Moskwa podjęła rozmowy w sprawie udziału papieża w uroczystościach Millennium Chrztu Rusi. Nie zakończyły się one sukcesem, gdyż Jan Paweł II domagał się spotkania także z katolikami obrządku wschodniego, a oni nadal byli nielegalni. W kontekście nieoficjalnych negocjacji Moskwy ze Stolicą Apostolską w 1985 r. nastąpiły ważne wydarzenia na Ukrainie. Dwaj tajni biskupi uniccy Pawło Wasyłyk i Iwan Semedij ujawnili się i wystąpili z publicznym apelem o legalizację swego Kościoła. Nie zostali aresztowani, ale ich wysiłki, aby doprowadzić do spotkania z najwyższymi władzami sowieckimi, nie przyniosły sukcesu.

Wtedy grupa wiernych z Ukrainy Zachodniej rozpoczęła strajk głodowy w Moskwie, wspierając postulat legalizacji Kościoła greckokatolickiego jako ofiary systemu stalinowskiego. Unitów wspierali część moskiewskich mediów oraz wpływowi dysydenci, z Andriejem Sacharowem na czele. Przeciwko byli twardogłowi w kierownictwie partii oraz Patriarchat Moskiewski, przestrzegający, że jakiekolwiek ustępstwa wobec unitów spowodują utratę przez Moskwę kontroli nad Ukrainą. W takiej atmo- sferze w czerwcu 1988 roku przyjeżdża na Ukrainę sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Casaroli, aby wziąć udział w uroczystościach millenijnych. W Watykanie zaś papież publikuje posłanie „Magnum baptismi donum”, skierowane do katolików ukraińskich obrządku wschodniego, wpisując ich doświadczenie w milenijne dziedzictwo chrztu Rusi. Kardynał Casaroli wygłasza w Moskwie wykład nt. wolności sumienia, a 13 czerwca, podczas spotkania z Gorbaczowem, przekazuje mu memoriał Jana Pawła II, w którym papież postuluje legalizację Kościoła greckokatolickiego w Związku Sowieckim.

Za pozwoleniem władz sowieckich dochodzi także do historycznego spotkania kardynałów Casarolego i Willebrandsa z tajnymi biskupami Fyłymonem Kurczabą oraz Pawło Wasyłykiem. Informacje o tych wydarzeniach rozchodzą się po całej Ukrainie, dodając ducha wiernym oraz utwierdzając ich w przekonaniu, że historyczny moment odzyskania wolności ich Kościoła jest bliski. 17 września 1988 roku, w rocznicę agresji Związku Sowieckiego na II Rzeczypospolitą, we Lwowie odbywa się wielka ukraińska demonstracja, której uczestnicy domagają się legalizacji Kościoła greckokatolickiego. Ten postulat wpisuje do swego programu Ruch Ludowy na rzecz Przebudowy na Ukrainie, założony przez środowisko dysydentów zaangażowanych wcześniej w działalność Kościoła podziemnego. Temat unicki wraca podczas wizyty Gorbaczowa w Watykanie i audiencji u papieża 1 grudnia 1989 roku. Wkrótce Rada ds. Religii przy sowieckim rządzie wydaje komunikat skierowany do władz ukraińskich, w którym nakazuje rejestrowanie wspólnot greckokatolickich na identycznych zasadach jak inne Kościoły chrześcijańskie.

Droga do wolności została ostatecznie otwarta w styczniu 1991 roku, kiedy Jan Paweł II odbudował struktury Kościoła katolickiego obu obrządków na Ukrainie. Mobilizacja wiernych wokół legalizacji Kościoła greckokatolickiego stała się jednym z elementów tworzenia niezależnej opinii publicznej i kształtowania ukraińskiej świadomości narodowej. Ze Lwowa wyszedł impuls, który rozszedł się po całym kraju. Krokiem następnym było wołanie o suwerenne państwo, które powołano kilka dni po upadku puczu w Moskwie w sierpniu 1991 roku.