Nowy papież zmienia Caritas

ks. Wojciech Parfianowicz /Foto Gość

Logo Caritas

Pierwszy północny Amerykanin i zarazem pierwszy augustianin na tronie Piotrowym wchodzi do Watykanu nie jak monarcha, lecz jak menedżer miłosierdzia z peruwiańskiej prowincji.

Robert Francis Prevost – dziś papież Leon XIV – zaczynał w Chiclayo od naprawiania zbutwiałych dachów parafialnych kuchni; dwie dekady później pomagał reorganizować Caritas Internationalis, a dzień po swoim konklawe zapowiedział Watykańskie Obserwatorium Mobilności Ludzkiej i kampanię „Turn Debt into Hope”. W każdej z tych scen pojawia się to samo credo: przejrzystość to akt miłości, a Caritas – jeśli ma być Ewangelią w czynach – musi działać szybciej, mądrzej i głośniej od algorytmów rynku.

Część I – Andyjskie Laboratorium Miłości
Nowe DNA Caritas w Chiclayo

Gdy w latach 90. młody augustianin został proboszczem w Lambayeque, zastał Caritas Chiclayo jako jednopokojowy skład starych segregatorów z budżetem niespełna 40 000 USD. W 2015 r. już jako biskup utworzył radę, w której świeccy obejmowali połowę stanowisk i zobowiązał każdą parafię do publikowania skanów rachunków w chmurze – peruwiańskie media nazwały go „biskupem Excela”. Reformy podwoiły przychody do 110 000 USD rocznie już w 2017 r., co potwierdzają raporty Caritas Perú.

Stołówki, które pachniały Ewangelią

Prevost wziął dosłownie ewangeliczne „Wy im dajcie jeść”. Między 2010 a 2013 r. z własnych oszczędności sprowadził z Chicago używane garnki i lodówki, zakładając w Chiclayo trzy kuchnie społeczne pod wspólną nazwą „Denles Ustedes de Comer”, a później jeszcze czwartą „Stołówkę San José”. Każda wydaje około 40 gorących posiłków dziennie, a dzień rozpoczyna wspólnym różańcem wolontariuszy; model tak spodobał się szkołom gastronomicznym, że zaczęły wysyłać tam praktykantów, łącząc edukację z solidarnością.

Hambre Cero – crowdfunding przed epoką zrzutek

Pandemia COVID‑19 sparaliżowała lokalny handel, więc w listopadzie 2020 r. biskup uruchomił wirtualną zbiórkę „Hambre Cero Lambayeque”. W jeden wieczór zebrała 450 000 PEN – gotówkę zamieniono na bony i paczki dla ponad 70 000 rodzin, dystrybuowane przez 17 parafii z elektronicznym wywiadem socjalnym, który ograniczył nadużycia. El País nazwał tę akcję „laboratorium synergii Kościoła i społeczeństwa obywatelskiego”.

Tlen zamiast kwiatów

W trzeciej fali pandemii brakowało tlenu medycznego. Kampania „Oxígeno de la Esperanza”, zainicjowana przez Prevosta w lutym 2021 r., zebrała 1,42 mln SOL i sfinansowała dwie wytwornice o wydajności 20 m³ na godzinę, które napełniają do 40 butli dziennie. Od uruchomienia instalacji śmiertelność COVID‑19 w regionie spadła o 12 % w pierwszym kwartale – informuje Caritas Perú. W dniu inauguracji biskup własnoręcznie przeniósł pierwszą butlę z logo „Respira Perú‑Caritas”, a zdjęcie obiegło krajowe portale.

Powódź, kalosze i ryż

Klęski żywiołowe odsłaniają style przywódców. Podczas powodzi El Niño Costero w 2017 r. kamery uchwyciły Prevosta w zielonych kaloszach, rozładowującego worki ryżu z ciężarówek Caritas – łączny dar federacji piłkarskiej wyniósł 220 ton żywności. Dla 320 rodzin kupiono prefabrykowane drewniane domki, finansowane połowicznie przez armię. Powtórzył ten sam schemat przy cyklonie Yaku w 2023 r., koordynując łańcuch dostaw trzech diecezji; Swissinfo pisało o „logistyce wojskowej, która pachniała Ewangelią”.

Oczko w głowie Caritas Perú

W 2022 r. Prevost wszedł do ośmioosobowego zarządu Caritas Perú, odpowiadając za migrację i walkę z handlem ludźmi. W ciągu roku program legalizacji pobytu objął 11 000 Wenezuelczyków, a e‑learning dla parafii granicznych stał się modelem dla całej konfederacji Caritas, gdy wybuchł kryzys migracyjny w dżungli Darién – niezwykle niebezpiecznym głównym korytarzu przerzutowym migrantów z Ameryki Południowej do USA.

Część II – Reset w Rzymie

Sprzątanie po kryzysie Caritas Internationalis

Listopad 2022 r. przyniósł największą czystkę w historii Caritas Internationalis (CI) – papież Franciszek zdymisjonował cały zarząd po raporcie o nieprawidłowościach w rzymskim biurze organizacji. Kardynał Prevost został jednym z trzech kuratorów. Wprowadził niezapowiedziane kontrole „walk‑through”, które – jak mówili pracownicy – zwiększyły ich komfort pracy. W niedawnej rozmowie z NCR Leon XIV zapowiedział, że przejrzystość stanie się „warunkiem misji”, będąc bardzo ważnym „aktem miłości”.

Przemówienie, które zmieniło statut

Przejrzystość stała się jednym z głównych motywów koncepcyjnych działań kard. Prevosta. Na zgromadzeniu Caritas Internationalis w maju 2023 r. zaproponował w swoim 28‑minutowym wystąpieniu „Przejrzystość to akt miłości” cykliczny, pięcioletni audyt wszystkich 162 Caritas narodowych i zwiększenie udziału kobiet w zarządach. Te postulaty trafiły tego samego dnia do dokumentu „Caritas Internationalis Management Standards”. Nadzorujący Caritas abp Kikuchi nazwał to „momentem oddechu po burzy”.

Sieć mentorów

Profesjonalizacja działań Caritas, wdrażająca procedury audytowe, nie została jednak narzucona bez przygotowania wsparcia. Na polecenie Prevosta powołano grupę biskupów‑praktyków jako mentorów dla Caritas o małym budżecie. W ciągu pierwszego roku odwiedzili oni 19 krajów Afryki i Oceanii, szkoląc lokalne zespoły w podstawach księgowości i ochrony pracowników. Media watykańskie uznały ten program za „synodalność w praktyce”: zamiast kosztownych firm doradczych – wymiana doświadczeń między Kościołami.

Euforia po konklawe

Kiedy 8 maja 2025 r. biały dym uniósł się nad Kaplicą Sykstyńską, Caritas Internationalis napisała: „Widzimy w Leonie XIV przyjaciela, który zna nas od kuchni”. CRS w USA i Caritas Australia zwróciły uwagę, że papież „przynosi do Rzymu sprawdzone peryferyjne metody”. The Guardian określił nowego papieża mianem „sprawdzonego managera z poczuciem humoru” i przypomniał, że już jako kardynał wołał o aktualizację nauki społecznej w dobie sztucznej inteligencji.

Część III – Most Miłosierdzia 2025+
Obserwatorium Mobilności Ludzkiej

Dzień po konklawe rzecznik Stolicy Apostolskiej Matteo Bruni ujawnił, że papież polecił utworzyć watykańskie centrum analiz migracyjnych – Obserwatorium Mobilności Ludzkiej, łączące dane Caritas, Scalabrinianów i sieci OSMECA. Sekretariat Stanu ma publikować kwartalne alerty o kryzysach, a sekretarzem generalnym ma zostać biskup‑migrantolog wywodzący się z programu Prevosta w Caritas Perú. Finansowanie startowe – z funduszu Obolo di San Pietro – Reuters określił jako „mały, ale ambitny budżet testowy”. Działania te już w pierwszych dniach pokazują najważniejszy akcent, jaki prawdopodobnie położy Watykan na współpracę z międzynarodowymi instytucjami zewnętrznymi.

„Turn Debt into Hope”

Analiza rzeczywistości społecznej przez pryzmat katolickiej nauki społecznej nie ograniczy się jednak do tematu migrantów i uchodźców. Kolejnym ważnym wątkiem, również z zakresu międzynarodowych zależności społeczno-gospodarczych, jest inicjatywa Caritas oraz Jubilee USA, które zainaugurowały kampanię oddłużeniową na Rok Jubileuszowy 2025, celując w anulowanie 56 mld USD zobowiązań najuboższych państw. Prevost – wtedy jeszcze kardynał – wysłał list poparcia, nazywając konwersję długu „uczynkiem miłosierdzia społecznego XXI wieku”. Według bardzo nieoficjalnych zapowiedzi, kulminacja projektu wydarzyć się ma 24 grudnia 2025 r., kiedy papież ogłosi „błogosławieństwo dłużników” i zarekomenduje raport Caritas o negocjacjach z klubem Paryskim.

Benchmark Chiclayo

Przyszłość współpracy Leona XIV i Caritas przyniesie z pewnością również dalszą profesjonalizację organizacji. Papież chce, by do 2026 r. każda Caritas narodowa opublikowała sprawozdanie finansowe w dniu św. Wawrzyńca (10 sierpnia), patrona ubogich i kucharzy. Organizacje Caritas, które spełnią wymogi przejrzystości, otrzymają priorytet w grantach kryzysowych – to kopia modelu, który w Lambayeque zdwoił przychody diecezjalnej Caritas w dwa lata. Według NCR jest to „soft power papieża‑menedżera”, który zamiast dekretów oferuje system nagród.

Ekologia integralna

Kolejnym tematem, tym razem jasnej kontynuacji ścieżki wyznaczonej przez papieża Franciszka, jest dalszy rozwój aktywności Caritas i całego Kościoła w przestrzeni ekologii integralnej. Przykłady rozwijanej w Polsce inicjatywy Caritas Laudato si, czy też testowana przez Caritas Australia „Integral Ecology Framework” zgodna z Laudato Si’, są przykładami, na podstawie których papież chce uczynić działanie w zakresie ekologii integralnej standardem globalnym. Wysoce prawdopodobne jest, że ekologia zostanie połączona z wspomnianą wcześniej kampanią darowania długów. Zamienione długi mają finansować „zielone korytarze” – pasy zalesień i instalacje fotowoltaiczne na obszarach dotkniętych migracjami klimatycznymi. Roczne raporty Caritas będą łączyć dane ekologiczne i społeczne, pokazując, jak ekologia integralna przekłada się na realny spadek ubóstwa.

Nowa encyklika społeczna?

Początek Leona XIV na Stolicy Piotrowej jest niezwykle dynamiczny. Już w pierwszych wywiadach oraz przemówieniach i homiliach tchnął ogromne pokłady nadziei w jeszcze silniejszą pracę nad zachowaniem jedności Kościoła, ale również jego aktywizacji w przestrzeni społecznej. Tłumacząc wybór imienia, Leon XIV nawiązał do symbolicznego twórcy katolickiej nauki społecznej, Leona XIII, którego encyklika „Rerum Novarum” – o godności pracy, stanowiła podwaliny pod budowę ruchu europejskich związków zawodowych. Leon XIV zapowiedział w pewien pośredni sposób, że jego pontyfikat przygotuje „nową Rerum Novarum” – encyklikę społeczną o godności pracy w epoce sztucznej inteligencji, która ma wskazać, jak chronić człowieka przed uprzedmiotowieniem przez algorytmy.

Dokument poprzedzi krótki list apostolski Unitas Caritatis (planowany jeszcze w 2025 r.), a sama encyklika ma ukazać się wiosną 2026 r. po szerokich konsultacjach z Caritas, związkami zawodowymi i uniwersytetami augustiańskimi w ramach platformy internetowej „Sieć Tomus”. Według przecieków encyklika zbuduje się wokół trzech filarów: prawa do pracy i wspólnoty, „algorytmicznej przejrzystości” z udziałem pracowników w projektowaniu AI oraz postulatu „szabatu technologicznego”, czyli czasu cyfrowego wytchnienia. Caritas otrzyma zadanie pilotażowego wdrażania i audytu etycznych standardów pracy, dzięki czemu dokument ma od razu przełożyć się na praktykę społeczną Kościoła.

Możliwe, że istotną rolę w przygotowaniu dokumentu odegra kobieta – siostra prof. Helen Alford, specjalizująca się właśnie w tematach katolickiej nauki społecznej oraz sztucznej inteligencji w gospodarce i społeczeństwie. Jest to podejrzenie o tyle uzasadnione, że s. Alford jest obecnie dziekanem Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu św. Tomasza z Akwinu (PUST Angelicum), na którym doktorat bronił Leon XIV (a także Jan Paweł II). Jeśli tak się stanie, będzie to ciekawy znak czasów, w którym nie tylko świeccy zostaną dopuszczeni do współzarządzania Kościołem, ale również wyraźnie będzie podkreślana kluczowa rola kobiet w rozwoju Wspólnoty Kościoła.

Epilog: inżynier dobra

Od parujących garnków w San Pedro, przez butle tlenu z kampanii „Oxígeno de la Esperanza”, po watykańskie korytarze audytu – Leon XIV zachowuje ten sam algorytm: widzieć → oceniać → działać. Jego innowacyjność polega na tym, że liczb nie traktuje jak zimnej statystyki, lecz jak busolę miłosierdzia. Jeśli Obserwatorium Mobilności, „Turn Debt into Hope” i Audit 2026 wejdą w życie, Caritas stanie się nie tylko ramieniem Watykanu, lecz jego bijącym sercem – pompą, która tłoczy katolicką naukę społeczną w krwioobieg świata. A wtedy najbardziej przekonująca homilia Leona XIV nie padnie z ambony, lecz wybrzmi dźwiękiem otwieranych drzwi do stołówki, która pachnie nie biurem, lecz chlebem.