Pontyfikat duszpasterskiej reformy Kościoła

A widząc niewystarczającą skuteczność dotychczasowych działań, podjął konkretne kroki prawne, zaostrzając wiele sankcji nie tylko wobec duchownych, ale również tzw. wyższych przełożonych kościelnych. Najpierw zmienił watykański kodeks karny, wprowadzając nowe kategorie przestępstw: werbowanie i przemoc seksualna wobec małoletnich, pornografia dziecięca i jej posiadanie oraz akty seksualne z udziałem małoletnich. Za wykorzystanie seksualne grozi do 12 lat więzienia. Nowym przepisom podlegają mieszkańcy i pracownicy Państwa Watykańskiego i personel dyplomatyczny Stolicy Apostolskiej.

Ustanowił Papieską Komisję ds. Ochrony Małoletnich, której zadaniem jest doradzanie papieżowi w sprawach dotyczących zaangażowania Stolicy Apostolskiej w ochronę dzieci i młodzieży oraz opieki duszpasterskiej nad ofiarami nadużyć seksualnych, jakich dopuścili się duchowni.

W 2019 r. ogłosił  przełomowe motu proprio „Vos estis lux mundi”, które stanowi, iż przestępstwem kanonicznym jest czyn seksualny popełniony przez duchownego nie tylko wobec osoby małoletniej ale także „z nadużyciem władzy” względem osoby pozostającej wobec niego w relacji zależności. Dokument ten zawiera nowe procedury umożliwiające karanie, włącznie z usunięciem z urzędu biskupów, którzy tuszowali takie przestępstwa podlegających im duchownych bądź nie podjęli wymaganych działań. Jest to absolutny przełom, uderzający w rozpowszechnioną w Kościele kulturę tajemnicy wobec występków duchowieństwa.

Kościół synodalny

Wszystkie te wątki papieskiego nauczania jak w soczewce zbiegły się w zainicjowanym przez Franciszka w latach 2021 – 2024 procesie synodalnym, poprzedzającym XVI Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, zwołane pod hasłem: „Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo, misja”. Jego zasadniczym celem było przekształcenie Kościoła w bardziej synodalny, to znaczy wspólnotowy, wolny od klerykalizmu, charakteryzujący się znacznie bardziej partnerskimi relacjami, dający przestrzeń do współodpowiedzialności świeckich nie wyłączając ich udziału w zarządzaniu.

W październiku 2023 r. – po dwuletnim okresie konsultacji na szczeblu diecezjalnym, krajowym i kontynentalnym - miała miejsce w Rzymie pierwsza sesja XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, zbierająca ponad czterystu delegatów z całego świata. W miejsce króciutkich wystąpień poszczególnych delegatów na sali plenarnej,  zastosowano nową metodę, mianowicie „rozmowy w Duchu Świętym” przy 12-osobowych stolikach. Miała ona na celu nie tyle ścieranie się różnych koncepcji, ale rozeznawanie w modlitwie dalszych dróg Kościoła, w nawiązaniu do materiału zebranego w trakcie konsultacji. Ponadto wszyscy delegaci, w tym także zakonnicy i świeccy, stanowiący trzecią część zgromadzenia, zostali zrównani w prawach z biskupami.

Druga, finalna sesja Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów miała miejsce w październiku 2024 r.   Papież postanowił, że nie przygotuje posynodalnej adhortacji apostolskiej, lecz uznał dokument końcowy synodu wypracowany przez jego uczestników za część oficjalnego nauczania Kościoła. Zawarte w nim wskazania powinny teraz zostać przyjęte w Kościołach lokalnych.

Dokument końcowy przynosi szereg propozycji reform, które – jeśli zostaną wprowadzone w życie – mogą poważnie zmienić sposób funkcjonowania Kościoła. Czytamy w  nim, że każda funkcja w Kościele, która nie wymaga święceń, może być powierzona osobie świeckiej; mężczyźnie lub kobiecie. Proponuje się również „uczestnictwo świeckich mężczyzn i kobiet w procesach kościelnego rozeznawania i we wszystkich fazach procesów decyzyjnych”. A także „szerszy dostęp świeckich mężczyzn i kobiet do odpowiedzialnych stanowisk w diecezjach i instytucjach kościelnych, w tym w seminariach, instytutach i wydziałach teologicznych”.

W dokumencie przypomina się o obowiązku istnienia rad skupiających także ludzi świeckich, które zostały zapisane w Kodeksie Prawa Kanonicznego. W każdej parafii powinna działać rada duszpasterska i ekonomiczna, a na poziomie diecezji: rada duszpasterska, rada kapłańska i rada ekonomiczna. W konsultacji z tymi radami powinny być wypracowywane decyzje.

Jest też postulat, żeby lokalny synod był trwałym elementem życia każdej diecezji, wydarzeniem cyklicznym, a nie odbywanym raz na ileś lat. Synod w diecezji winien być też instytucją kontrolną wobec działań biskupa, miejscem, gdzie rozliczałby się on z  podejmowanych decyzji. 

Warto zaznaczyć, że dokument końcowy synodu nie rozstrzyga dyskutowanych podczas obrad kwestii doktrynalnych czy skomplikowanych kwestii prawno-kanonicznych jak choćby kwestii dopuszczenia kobiet do święceń diakonatu czy sposobu wyboru biskupów. W tym celu powołanych zostało 11 grup studyjnych, które mają przedstawić wyniki swych prac do końca czerwca br.

Dalszy los zainicjowanej przez Franciszka reformy synodalnej zależy od otwartości jaką wykażą na nią krajowe konferencje biskupie oraz inne struktury kościelne. Niemałe znaczenie będzie mieć też wybór następcy.
 
Marcin Przeciszewski