45 lat od Soboru

Odbyły się 136 posiedzenia (kongregacje generalne), w tym dziesięć publicznych. Wygłoszono 2212 przemówień, 4361 wystąpień złożono na piśmie. Przemówienia zostały zarejestrowane na taśmie magnetofonowej długości 220 kilometrów a następnie zamieszczone w 27 tomach, liczących łącznie ponad 10 tys. stron.

Do współpracy zaproszono w sumie 460 ekspertów, z czego 235 duchownych (45 jezuitów, 42 dominikanów, 15 franciszkanów). Wśród ekspertów był m. in. młody niemiecki teolog ks. Joseph Ratzinger, obecny papież Benedykt XVI. Wśród 52 audytorów świeckich były takie postacie, jak Jacques Maritain, Jean Guitton czy Stefan Swieżawski. Obradom przysłuchiwało się 104 obserwatorów z innych Kościołów chrześcijańskich.

Jakkolwiek głównym twórcą Vaticanum II był bł. Jan XXIII, który już w 1959 r. zapowiedział zwołanie Soboru, to jednak należy pamiętać, że podobne myśli nurtowały wielu jego poprzedników. Rozpoczęty 8 grudnia 1869 r. Sobór Watykański I, w gruncie rzeczy nigdy nie został oficjalnie zakończony - bł. Pius IX ogłosił 20 października 1870 r., że odracza jedynie jego obrady do bardziej odpowiedniej chwili w związku z wybuchem kilka miesięcy wcześniej wojny francusko-pruskiej. Z Rzymu wycofano wtedy żołnierzy francuskich, którzy mieli bronić Papieża przed wojskami Garibaldiego, które w tej sytuacji zajęły Wieczne Miasto, kładąc kres istnieniu Państwa Kościelnego i doczesnej władzy papieży.

Wielokrotnie więc powracała idea nie tyle zwołania nowego Soboru, ile raczej wznowienia obrad tamtego pierwszego. Takie zamiary żywił np. Pius XI (1922-39), który chciał omówić najbardziej nabrzmiałe problemy Kościoła. Ostatecznie jednak do tego nie doszło, ponieważ nad Europą i światem zawisła groźba wojny, oddalając perspektywę zwołania nowego Soboru.

Również następny papież Pius XII (1939-58) rozważał możliwość zwołania soboru i nawet powołał w tym celu kilka komisji, których sekretarzem generalnym był belgijski teolog i misjolog o. Pierre Charles SI (1883-1954). Po czterech latach prac, prowadzonych w największej tajemnicy wraz z Kongregacją Świętego Oficjum (poprzedniczką obecnej Kongregacji Nauki Wiary), papież rozwiązał komisje, zanim zdołały one wypracować jakieś konkretne postanowienia. Główną przyczyną takiego posunięcia były poważne rozbieżności między członkami komisji i kongregacji. Jeszcze raz powrócono do tej sprawy pod koniec pontyfikatu Piusa XII, tyle że tym razem inicjatorami były środowiska intelektualistów katolickich, a dyskusja nad propozycjami toczyła się na łamach prasy.

Dopiero bł. Jan XXIII, którego ze względu na podeszły wiek w chwili wyboru (miał prawie 77 lat) uważano za "papieża przejściowego", zdobył się na śmiały i dalekosiężny krok ogłoszenia Soboru Watykańskiego II. Po raz pierwszy poinformował o swoim zamiarze 25 stycznia 1959 r. na zakończenie Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, w bazylice św. Pawła za Murami. Powiedział wówczas, że ma to być wydarzenie służące odnowie życia kościelnego i ożywieniu wiary chrześcijańskiej. Właściwe przygotowania do Vaticanum II rozpoczęły się w 1960 r., przy czym - mimo sprzeciwu różnych środowisk, również w najbliższym otoczeniu papieża - zaprosił on do udziału w tym światowym forum przedstawicieli innych wspólnot wyznaniowych jako obserwatorów. Oddzielną grupę stanowili świeccy, którzy mieli status audytorów.

Łącznie w ciągu trzech lat trwania Soboru uczestniczyło w nim prawie 2,8 tys. biskupów, zarówno ordynariuszy, jak i pomocniczych, z całego świata, choć nie ze wszystkich krajów, gdyż np. w Albanii trwały wówczas ciężkie prześladowania religijne, które w intencji władz miały uczynić ten kraj pierwszym ateistycznym państwem świata. Z innych ówczesnych państw komunistycznych tylko z Polski i Jugosławii mogli przybyć regularnie biskupi na Sobór, podczas gdy z innych (Czechosłowacja, ZSRR - Litwa, Węgry, NRD i kilka innych) były tu sporadyczne wyjazdy i nie na wszystkie sesje.

Z Polski w obradach soborowych wzięło udział 63 biskupów (na niespełna 70 członków ówczesnego episkopatu), 3 przełożonych zakonnych, 3 ekspertów i 2 audytorów. Nie wszyscy oni uczestniczyli we wszystkich sesjach. Ojcami soborowymi przez wszystkie te lata byli m.in.: prymas Polski kard. Stefan Wyszyński, arcybiskupi: krakowski - Karol Wojtyła (w I i II sesji jeszcze jako wikariusz kapitulny archidiecezji krakowskiej) i poznański - Antoni Baraniak oraz biskupi Franciszek Jop z Opola i Herbert Bednorz z Katowic.