Kościół w Meksyku

Katoliccy księża i ewangeliccy pastorzy coraz częściej padają ofiarą zastraszania, wymuszeń haraczu i napadów. Wśród najczęściej stosowanych gangsterskich metod są „propozycje nie do odrzucenia”, dotyczące opłat za „ochronę” wiernych podczas świąt kościelnych. Oblicza się, że tylko w mieście Ciudad Juárez pogróżki otrzymało stu duchownych. W 2009 r. śmiercią grożono trzem biskupom z meksykańskiego stanu Michoacán. W sumie więc gangi narkotykowe zagrażają prowadzeniu pracy duszpasterskiej.

Zaangażowanie społeczne

Kościół odważnie zabiera też głos w kwestii obrony praw człowieka. Szczególnie na sercu leży biskupom sprawa migrantów. Miliony Meksykanów, a także mieszkańców innych krajów Ameryki Łacińskiej przekraczają bowiem – często nielegalnie – granicę z USA w poszukiwaniu pracy. Bywają oni wykorzystywani przez przemytników ludzi. Nierzadko próby nielegalnego przekroczenia granicy kończą się śmiercią na pustyni. Jako nielegalni mieszkańcy Stanów Zjednoczonych tworzą tam szarą strefę, żyją w strachu przed deportacją, mają też ograniczony kontakt z rodziną, która została w Meksyku.

We wspólnych listach biskupi Meksyku i USA wzywali do „humanitarnej” odpowiedzi na nielegalną emigrację: do takiej reformy amerykańskiego prawa imigracyjnego, która chroniłaby najsłabszych, brała pod uwagę ludzką godność i podstawowe prawa migrantów. Wskazywali, że prawo powinno ułatwiać łączenie rodzin, a jednocześnie zapewnić możliwość legalizacji pobytu. Jednocześnie apelowali do meksykańskiego rządu o podjęcie reform gospodarczych, które doprowadziłyby do stworzenia miejsc pracy i zapewnienia godziwych pensji robotnikom niewykwalifikowanym.

Episkopat Meksyku wziął w obronę także rolników. Wezwał do renegocjacji części rolniczej obowiązującego od 1 stycznia 2008 r Północnoamerykańskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (NAFTA), zgodnie z którym zniesiono na granicach między Meksykiem, Kanadą i USA cła na produkty rolne, takie jak kukurydza, fasola, cukier i mleko. Zdaniem biskupów małorolni chłopi w Meksyku nie mają rynków zbytu dla swoich produktów i mogą być przez to zmuszeni do emigracji do Stanów Zjednoczonych.

Kościół troszczy się także o los Indian. Robił to zresztą już od początku ewangelizacji tych ziem, podbijanych i wyzyskiwanych przez hiszpańskich konkwistadorów w XVI w. Systematyczne misje rozpoczęto tam siedem lat po wylądowaniu Europejczyków. Głoszeniu Ewangelii towarzyszyło występowanie w obronie wykorzystywanej i tępionej miejscowej ludności. Najbardziej zasłużyli się na tym trzej biskupi: Bartolomeo de Las Casas (1474-1566), bł. Jan de Palafox y Mendoza (1600-1659) oraz bp Samuel Ruiz (1924-2011), przez 40 lat ordynariusz diecezji San Cristóbal de Las Casas, która dzięki niemu stała się Kościołem Indian i ubogich. Kilka tysięcy katechetów prowadzi tam ewangelizację we wspólnotach wiejskich, ucząc także czytania i pisania tubylców, z których ponad połowa jest analfabetami. Może dlatego dopiero w 2015 r. zakończono tłumaczenie całej Biblii na język tzotzil, którym posługuje się około 350 tys. potomków Majów, żyjących w stanie Chiapas na południu kraju. Kościół wspiera działalność ośrodków zdrowia i edukacyjnych programów zdrowotnych w tej społeczności, w której śmiertelność niemowląt dochodzi do 50 proc., a średnia długość życia wynosi zaledwie 40-45 lat. Międzynarodową sławę i trzykrotną nominację do pokojowej Nagrody Nobla przyniosła biskupowi rola mediatora w konflikcie między chłopskimi rebeliantami z Frontu Wyzwolenia Narodowego im. Emiliano Zapaty (EZLN) a rządem i wspieranymi przezeń organizacjami paramilitarnymi, będącymi na usługach wielkich posiadaczy ziemskich w stanie Chiapas w 1994 r.

Dziś szczególnie czynna na polu społecznym jest 68-letnia s. Consuela Morales. Założona przez nią organizacja Obywatele Popierający Prawa Człowieka pomaga bezbronnym ofiarom wojny gangów narkotykowych oraz prześladowań ze strony policji czy wojska. Organizuje marsze, protesty, interweniuje u gubernatorów prokuratorów lub detektywów. Pomaga w załatwieniu podstawowych spraw związanych ze złożeniem skarg pod adresem władzy. Jej działania doprowadziły do aresztowania wielu ludzi z kręgów policji i urzędników państwowych – winnych łamania praw człowieka.

Obrona życia i rodziny

Ważną częścią działalności Kościoła jest obrona życia i rodziny. Nasiliła się ona od czasu, gdy w 2007 r. w Dystrykcie Federalnym, obejmującym Miasto Meksyk, zalegalizowano aborcję do 12. tygodnia ciąży. W odpowiedzi na to w 13 stanach wprowadzono poprawki do stanowych konstytucji, uniemożliwiające przyjęcie w przyszłości podobnego prawodawstwa, a w konsekwencji uznające prawo do życia za najbardziej podstawowe prawo człowieka i gwarantujące ochronę życia poczętego. W dwóch stanach zostały one zaskarżone przez zwolenników aborcji, jednak w 2011 r. Sąd Najwyższy odrzucił ich argumenty, że dziecko nienarodzone nie podlega ochronie konstytucyjnej.

W debacie na ten temat Kościół prymas Meksyku kard. Norberto Rivera zapewniał, że instytucje kościelne pomogą wszystkim ciężarnym matkom, które chcą urodzić dziecko, a mają w związku z ciążą trudności w pracy lub w rodzinie. Tysiące rodzin wyraziły gotowość zaadoptowania dziecka, którego matka chce dokonać aborcji.

Nie udało się natomiast Kościołowi przeciwstawić prawu, zobowiązującemu wszystkie szpitale w kraju, także katolickie, do podawania ofiarom gwałtów pigułek poronnych. Lekarze nie mogą odmówić ich podania, zasłaniając się klauzulą sumienia. Porażką zakończyła się też walka o zablokowanie uznania „małżeństw” homoseksualnych i prawa do adopcji przez nie dzieci.

Formą wsparcia Kościoła powszechnego dla wysiłków meksykańskich katolików było powierzenie im organizacji VI Światowego Spotkania Rodzin. Odbyło się ono w 2009 r. w Mieście Meksyk z udziałem 10 tys. osób z 98 krajów.

Matka Boża i Święta Śmierć

Gdy w 2011 r. po Meksyku pielgrzymowały relikwie bł. Jana Pawła II, modliły się przy nich 32 mln Meksykanów. Oprócz przywiązania do osoby papieża, tamtejszą pobożność charakteryzuje rys maryjny. W Meksyku znajduje się bowiem największe sanktuarium maryjne świata – Matki Bożej z Guadalupe. Co roku przybywa tam około 20 mln pielgrzymów. Same obchody jej liturgicznego święta, 12 grudnia, gromadzą po 6 mln ludzi.

Wszystko zaczęło się w 1531 r. na dzisiejszych przedmieściach Miasta Meksyk, gdy Indianinowi św. Juanowi Diego Cuauhtlatoatzin czterokrotnie ukazała się Matka Boża i pozostawiła mu na płaszczu swój wizerunek, który do dziś można oglądać w bazylice w Guadalupe. W miejscu objawień stoi dziś potężna bazylika, wzniesiona w latach 1974-1976, uważana za największy kościół świata (ma 22 tys. miejsc). W 1895 r. Matka Boża z Guadalupe została ogłoszona przez Leona XIII patronką Ameryki Łacińskiej, a w 1945 r. Pius XII powierzył jej patronat nad całą Ameryką.

Inną cechą charakterystyczną meksykańskiego katolicyzmu są radosne obchody Dnia Wszystkich Świętych i Zaduszek, nazywanych Los Dias de los Muertos (Dniami Zmarłych). Cmentarze pełne są wtedy osób siedzących przy grobach swoich bliskich, pijących alkohol, jedzących i śpiewających. Na grobach kładzie się też jedzenie dla zmarłych, układa się z płatków kwiatów kolorowe obrazy, w których przeważa symbolika katolicka. Rodziny przygotowują również ołtarze zmarłych, bogato zdobione kwiatami, owocami, papierowymi girlandami, świecami i kadzielnicami, a także figurami świętych i nierzadko przedmiotami należącymi do zmarłego – kartami do gry, gitarą lub ulubionym kapeluszem. Rozpowszechnionym zwyczajem jest obdarowywanie znajomych czaszkami z cukru (calaveras). Dorośli ozdabiają nimi mieszkania, natomiast dzieci zjadają je.

Wielu antropologów uważa, że katolicki dogmat o świętych obcowaniu przybrał w Meksyku specyficzną formę, łącząc się z wierzeniami azteckimi. Meksykanie są bowiem przekonani, że umarli wracają w Dniu Zadusznym, by cieszyć się tym, co sprawiało im radość za życia.

Z wpływami przedkolumbijskimi wiąże się też rozpowszechniony w Meksyku kult Świętej Śmierci. Choć narodził się na początku lat 40. XX w., jego pierwowzorami może być para azteckich bóstw śmierci – Mictlantecuhtli i jego żona Mictecacihuatl. Wyznawcy tej religii czczą śmierć, uważaną za boginię, do której można się modlić i przed którą składa się ofiary: z kwiatów, owoców, często też papierosów i cygar.

Kościół katolicki stanowczo potępia kult Świętej Śmierci, widząc w nim odmianę pogaństwa – wiarę „w zabobony i z elementami satanistycznymi”, żerującą na niewiedzy ludzi. Z czasem stał się on ulubionym wierzeniem przestępczości zorganizowanej, handlarzy narkotyków i porywaczy. Wiele osób uważa Santa Muerte za jeszcze jednego świętego, podczas gdy w rzeczywistości nie jest to nawet osoba.

Jak gdyby dla przeciwwagi, od pewnego czasu w Meksyku szerzy się kult Miłosierdzia Bożego, rozwijany tam przez polskich pallotynów.

Oprac. Paweł Bieliński (KAI)