Kardynałowie - "straż przyboczna" papieża

W Średniowieczu najwyższa liczba członków Kolegium doszła do 52 (6 kardynałów-biskupów, 28 - prezbiterów i 18 - diakonów), na ogół jednak nie przekraczała 30. Sobór w Konstancji (1414-18) orzekł, że Kolegium powinno liczyć najwyżej 24 członków. Ostatecznie jednak na długie wieki ustalił liczbę członków Kolegium na 70 właściwy twórca Kurii Rzymskiej - Sykstus V (1585-90) konstytucją "Postquam verus" z 3 grudnia 1586 r. W tym gronie było 6 kardynałów-biskupów, 50 - prezbiterów i 14 - diakonów.

Ocenia się, że od chwili utworzenia Kolegium Kardynalskiego do naszych czasów łączna liczba jego członków w ciągu wieków wyniosła ok. 3 tysięcy.

Pierwszego znacznego wyłomu we wspomnianej liczbie 70, która zresztą i tak rzadko bywała osiągana, dokonał Jan XXIII (1958-63). W konklawe, które 28 października 1958 r. wybrało go na papieża, uczestniczyło tylko 51 kardynałów, ale gdy umierał, było ich już 82. Tenże papież w 1962 r. zarządził, że wszyscy kardynałowie muszą być biskupami, a gdyby któryś z nich nie miał sakry, należy go wyświęcić przed wręczeniem mu oznak godności kardynalskiej.

Reformy Pawła VI

Papież Montini, który w ciągu 15 lat swego pontyfikatu mianował 143 nowych purpuratów, wprowadził kilka istotnych zmian i ograniczeń. Na mocy motu proprio "Ad Purpuratorum Patrum" z 11 lutego 1965 r. zarządził zrównanie patriarchów z kardynałami biskupami w Kolegium. Następne motu proprio "Ingravescentem aetatem" z 21 listopada 1970 r. stanowiło, że kardynałowie powyżej 80. roku życia tracą prawo wyboru papieża oraz wszelkie urzędy i stanowiska w Kurii Rzymskiej i w Państwie Miasta Watykanu. I wreszcie na konsystorzu tajnym 5 listopada 1973 r. Paweł VI zarządził, że liczba kardynałów uprawnionych do udziału w konklawe nie może przekraczać 120. Wszystkie te zasady obowiązują do dziś.

Konsystorze

Kardynałów powołuje papież na konsystorzu. Jest to - najogólniej mówiąc - zgromadzenie kardynałów, obecnych w Rzymie, zwoływane przez Ojca Świętego i obradujące pod jego przewodnictwem.

Najwcześniejsze jego ślady pochodzą z czasów pontyfikatu Leona IV (847-55), który w ten sposób, tzn. przez zgromadzenie kardynałów, zastąpił dotychczasowe synody duchowieństwa rzymskiego wszystkich szczebli. Początkowo forum to zbierało się kilka razy w tygodniu. Aleksander III (1159-81) zwoływał je raz na miesiąc, a Innocenty III (1198-1216) - trzy razy w tygodniu. Pełniło ono wówczas w pewnym stopniu tę rolę, jaką później przejęły różne instytucje Kurii Rzymskiej, toteż gdy Sykstus V powołał ją do życia w 1588 r., rola konsystorza znacznie zmalała.

Konsystorze w zdecydowanej większości przypadków zbierały się w rezydencjach papieskich, a po 1870 r. już tylko w Watykanie. Ale kilka ich odbyło się też poza Rzymem. Były to jednak sytuacje wyjątkowe, spowodowane okolicznościami zewnętrznymi, gdy papieże nie mogli urzędować w swych siedzibach.