Gaudete et exsultate

[1] BENEDYKT XVI, Homilia podczas Mszy św. z okazji inauguracji pontyfikatu (24 kwietnia 2005): AAS 97 (2005), 708; L’Osservatore Romano, wyd. polskie, n. 6 (274)/2005, s. 11.

[2] W każdym przypadku zakłada istnienie opinii świętości i wypełnianie, przynajmniej w stopniu zwyczajnym cnót chrześcijańskich: por. List apostolski w formie Motu proprio Maiorem hac dilectionem (11 lipca 2017), art. 2 c.

[3] SOBÓR WATYKAŃSKI II, Konst. dogmat. Lumen gentium, 9.

[4] Por. JOSEPH MALÈGUE, Pierres noires. Les classes moyennes du Salut, Paris, 1958.

[5][5]SOBÓR WATYKAŃSKI II, Konst. dogmat. Lumen gentium, 12.

[6] Verborgenes Leben und Epiphanie: GW XI, 145.

[7][7]JAN PAWEŁ II, List apost. Nuovo millenio ineunte, (6 stycznia 2001), 56: AAS 93 (2001), 307.

[8][8]List apost. Tertio millenio adveniente, (10 listopada 1994), 37: AAS 87 (1995), 29.

[9][9]Homilia podczas ekumenicznego wspomnienia świadków wiary XX wieku (7 maja 2000): AAS 92 (2000) 5, 680-681; L’Osservatore Romano, wyd. polskie, n. 7-8 (225)/2000, s. 33.

[10] Konst. dogmat. Lumen gentium, 11.

[11][11]Por. HANS U. VON BALTHASAR, “Teología y santidad”, Communio 6 (1987), 489.

[12][12]Pieśń duchowa, Prolog 2, Poznań 2000, s. 25.

[13] Tamże, 14-15, 2, s. 125.

[14] Por. Katecheza, Audiencja Generalna 19 listopada 2014 r.: Insegnamenti II,2 (2014), 555.

[15] FRANCISZEK SALEZY, Traktat o miłości Bożej, VIII, Kraków, 2002, s. 442.

[16] Pięć chlebów i dwie ryby. Radosne świadectwo wiary z więziennego cierpienia, Katowice 2006, s. 18.

[17]  Konferencja Katolickich Biskupów Nowej Zelandii, Healing love, 1th of January 1988.

[18][18]Por. Ćwiczenia duchowe, 102-312.

[19] Katechizm Kościoła Katolickiego, 515.

[20][20]Tamże, 516.

[21][21]Tamże, 517.

[22][22]Tamże, 518.

[23][23]Tamże, 521.

[24][24]BENEDYKT XVI, Katecheza, Audiencja ogólna 13 kwietnia 2011: Insegnamenti VII (2011), 451; L’Osservatore Romano, wyd. polskie, n. 6(334)/2011, s. 52.

[25]  Tamże, 450.

[26]  Por. HANS U. VON BALTHASAR, “Teología y santidad”, Communio 6 (1987), 486-493.

[27] XAVIER ZUBIRI, Naturaleza, historia, Dios, Madrid 1993, 427.

[28] CARLO M. MARTINI, Wyznania Piotra, WAM, Kraków, 1999, s. 61-62.

[29] Należy odróżnić ową powierzchowną rozrywkę od zdrowej kultury czasu wolnego, otwierającej nas na drugiego i na rzeczywistość z duchem chłonnym i kontemplacyjnym.

[30] JAN PAWEŁ II, Homilia podczas Mszy św. kanonizacyjnej (1 października 2000), 5: AAS 92 (2000), 852; L’Osservatore Romano, wyd. polskie, n. 1 (229)/2001, s. 29.

[31][31]REGIONALNA KONFERENCJA EPISKOPATU ZACHODNIEJ AFRYKI, Przesłanie duszpasterskie na zakończenie II Zgromadzenia Plenarnego, 29 lutego 2016, 2.

[32][32]La femme pauvre, Paris, 1897, II, 27.

[33] Por. KONGREGACJA NAUKI WIARY, List Placuit Deo do Biskupów Kościoła Katolickiego o niektórych aspektach zbawienia chrześcijańskiego (22 lutego 2018), 4: L’Osservatore Romano, 2 marca 2018, ss. 4-5: „Zarówno indywidualizm neopelagiański, jak i neognostycka pogarda dla ciała zniekształcają wyznanie wiary w Chrystusa, jedynego i powszechnego Zbawcę”. Ten dokument zawiera fundamenty doktrynalne dla zrozumienia zbawienia chrześcijańskiego w doniesieniu do współczesnych pochodnych neognostyckich i neopelagiańskich.

[34] Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 94: AAS 105 (2013), 1060.

[35] Tamże: AAS 105 (2013), 1059.

[36] Homilia podczas Mszy św. w Domus Sanctae Marthae (11 listopada 2016): L’Osservatore Romano, 12 listopada 2016, s. 8.

[37] Jak naucza św. Bonawentura: „musi zniknąć cała aktywność intelektualna, a szczyt wszelkich pragnień musi całkowicie przemienić się i ukierunkować na Boga [...] Mało trzeba przypisywać językowi, bardzo wiele wewnętrznej radości, mało słowom i literze, wszystko darowi Bożemu, czyli Duchowi Świętemu, mało lub nic stworzeniu, wszystko stwórczej istocie, Ojcu, Synowi i Duchowi Świętemu” (Itinerario della mente in Dio, VII, 4-5: Droga duszy do Boga i inne traktaty, Poznań 2001, s. 70).

[38] Lettera al Gran Cancelliere della Pontificia Università Cattolica Argentina per il centenario della Facoltà di Teologia (3 marzo 2015): L’Osservatore Romano, 10 marca 2015, s. 6.

[39] Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 40: AAS 105 (2013), 1037.

[40] Videomensaje al congreso internacional de Teología de la Pontificia Universidad Católica Argentina (1-3 septiembre 2015): AAS 107 (2015), 980.

[41] Por. Posynodalna adhort. apost. Vita consacrata (25 marca 1996), 38: AAS 88 (1996), 412.

[42] Carta al Gran Canciller de la Pontificia Universidad Católica Argentina en el centenario de la Facultad de Teología (3 de marzo 2015): L’Osservatore Romano, 10 marca 2015, s. 6.

[43] List do św. Antoniego, 2: FF 251.

[44] De septem donis, 9,15.

[45] Tenże, In IV Sent. 37, 1, 3, ad 6.

[46] Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 94: AAS 105 (2013), 1059.

[47] Por. BONAWENTURA, De sex alis Seraphim 3, 8: “Non omnes omnia possunt”. Należy rozumieć zgodnie z wykładem Katechizmu Kościoła Katolickiego, 1735.

[48] Por. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae  I-II, 109, 9, ad 1: „Teraz zaś łaska jest poniekąd niedoskonała, w tym sensie, że nie uzdrawia człowieka całkowicie, jak już o tym była mowa”.

[49] De natura et gratia 43, 50: PL 44, 271.

[50] Tenże, Wyznania, X, 29, 40: PL 32, 796.

[51] Por. Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 litopada 2013), 44: AAS 105 (2013), 1038.

[52] W zrozumieniu wiary chrześcijańskiej łaska jest uprzedzająca, towarzysząca i następująca po wszystkich naszych działaniach (por. EKUMENICZNY SOBÓR TRYDENCKI, Sess. VI Decr. de iustificatione, cap. 5: DH, 1525).

[53] Homilie na List św. Pawła do Rzymian. T. 1, [Cz. 1], s. 142, Kraków 1995.

[54] Homilia o pokorze, w: Wybór homilii i kazań, tłum. T. Sinko, Kraków 1947, s. 180.

[55] Kanon 4: DH, 374.

[56] Sesja VI, rodz. 8.

[57] N. 1998.

[58] Tamże, 2007.

[59] TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae I-II, 114, 5.

[60] TERESA OD DZIECIĄTKA JEZUS, Modlitwy i myśli, Ofiarowanie się Miłości Miłosiernej, Kraków 2012, s. 19.

[61] LUCIO GERA, “Sobre el misterio del pobre”, in: P. Grelot – L. Gera – A. Dumas, El Pobre, Buenos Aires 1962, 103.

[62] W ostatecznym rachunku to właśnie jest nauką katolicką dotyczącą „zasługi” następującej po usprawiedliwieniu: chodzi o współpracę usprawiedliwionego na rzecz rozwoju życia łaski (por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 2010). Ale współpraca ta w żaden sposób nie sprawia, że samo usprawiedliwienie i przyjaźń z Bogiem stają się przedmiotem zasługi ludzkiej.

[63] Por. Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 95: AAS 105 (2013), 1060.

[64] Por. TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae I-II, q. 107, art. 4.

[65] Homilia podczas Mszy św. z okazji Jubileuszu dla osób społecznie wykluczonych (13 listopada 2016): L’Osservatore Romano, 14-15 listopada 2016, s. 8

[66]  Por. Homilia podczas Mszy św. w Domus Sanctae Marthae (9 czerwca 2014): L’Osservatore Romano, 10 czerwca 2014, s. 8.

[67] Kolejność drugiego i trzeciego błogosławieństwa zmienia się w różnych tradycjach tekstowych.

[68] Ćwiczenia Duchowe, 23. d.

[69] Rękopis C 12 r, w: Rękopisy autobiograficzne, Kraków 1997, s. 242.

[70] Od czasów patrystycznych Kościół docenia dar łez, jak można się o tym przekonać również w pięknej modlitwie „Ad petendam compuctionem cordis”: „Wszechmogący i najłaskawszy Boże, który dla spragnionego ludu wywiodłeś ze skały źródło wody żywej: dobądź z twardych serc naszych łzy skruchy, abyśmy mogli opłakiwać nasze grzechy i zasłużyli u Twego miłosierdzia na ich odpuszczenie” (Mszał Rzymski, Poznań 1963, s. 1281)

[71] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1789; 1970.

[72]  Tamże, 1787.

[73]  Zniesławienie i oszczerstwo są jak akt terrorystyczny: rzuca się bombę, dochodzi do zniszczenia, a zamachowiec odchodzi ze spokojem zadowolony. Różni się to bardzo od szlachetności tych, którzy podchodzą, żeby rozmawiać twarzą w twarz, z pogodną szczerością, myśląc o dobru drugiego.

[74]  Przy pewnych okazjach może być konieczne mówienie o trudnościach któregoś z braci. W takich przypadkach może się zdarzyć, że przekazywana jest interpretacja zamiast obiektywnego faktu. Namiętność zniekształca konkretną rzeczywistość faktu, przekształca ją w interpretację i w końcu przekazuje ją obciążoną subiektywizmem. W ten sposób zostaje zniszczona rzeczywistość i nie zachowujemy szacunku dla prawdy drugiej osoby.

[75]  Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 218: AAS 105 (2013), 1110.

[76] Por. Tamże, 239: 1116.

[77]  Tamże, 227: 1112.

[78]  Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 41: AAS 83 (1991), 844-845.

[79]  List apost. Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001), 49: AAS 93 (2001), 302.

[80]  Tamże.

[81]  Bulla Misericordiae Vultus (11 kwietnia 2015), 12: AAS 107 (2015), 407.

[82] Przypomnijmy reakcję miłosiernego Samarytanina wobec człowieka, którego zbójcy pozostawili ledwo żywego na skraju drogi (por. Łk 10, 30-37).

[83] KANADYJSKA KONFERENCJA BISKUPÓW KATOLICKICH – KOMISJA SPRAW SPOŁECZNYCH, The Common Good or Exclusion: A Choice for Canadians (1st February 2001), 9.

[84] V Konferencja Generalna Episkopatu Latynoamarykańskiego, zgodnie ze stałym magisterium Kościoła, naucza, że istota ludzka „jest zawsze święta, od jej poczęcia, na każdym etapie jej istnienia, aż po naturalną śmierć oraz po śmierci” oraz, że jej życie musi być chronione „od poczęcia, we wszystkich jego fazach, aż do naturalnej śmierci” (Documento di Aparecida, 29 czerwca 2007), 388; 464).

[85] Reguła, 53,1: PL 66, 749.

[86] Por. tamże, 53,7: PL 66, 750.

[87] Por. tamże, 53,15: PL 66, 751.

[88]  Bulla Misericordiae Vultus (11 kwietnia 2015), 9: AAS 107 (2015), 405.

[89] Tamże, 10: AAS 107 (2015), 406.

[90] Posynodalna adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), 311: AAS 108 (2016), 439.

[91] Adhort, apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 197: AAS 105 (2013), 1103.

[92]  Por. Summa Theologiae, II-II, 30,4.

[93]  Tamże, ad 1.

[94]  Cristo en los Pobres, Madrid 1981, 37-38.

[95] Istnieje wiele form znęcania się, które - choć zdają się eleganckie i pełne szacunku, a nawet bardzo duchowe - powodują wiele cierpienia w poczuciu własnej wartości u innych.

[96]  JAN OD KRZYŻA, Przestrogi, 13, w: Dzieła, Kraków 1986, s.108.

[97] Tamże.

[98] Dzienniczek, 300, Warszawa 2010, s. 122.

[99]  TOMASZ Z AKWINU, Summa Theologiae, I-II, q.70, a.3.

[100]  Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 6: AAS 105 (2013), 1221.

[101] Zalecam odmawianie modlitwy przypisywanej św. Tomaszowi Morusowi: „Panie, obdarz mnie dobrym trawieniem, a również czymś, co mógłbym strawić. Daj mi zdrowie ciała i dobry humor, by móc je zachować. Daj mi, Panie, duszę prostą, która potrafi uznać za skarb wszystko, co jest dobre i która nie zlęknie się widokiem zła, ale raczej znajdzie sposób, by doprowadzić wszystko na swoje miejsce. Daj mi duszę, która nie zazna nudy, zrzędzenia, westchnień, lamentów i nie pozwól, bym zbytnio martwił się zawalidrogą, która nazywa się „ja”. Daj mi, Panie, poczucie humoru. Udziel mi łaski zrozumienia żartu, by odkryć w życiu trochę radości i by móc użyczyć jej innym. Amen”.

[102] Posynodalna adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), 110: AAS 108 (2016), 354.

[103] Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 80: AAS 68 (1976), 73. Warto zauważyć, że w tekście tym bł. Paweł VI ściśle wiąże radość z parezją. Podobne jak ubolewa z powodu „braku radości i nadziei”, podkreśla „słodką i pełną pociechy radość z ewangelizowania”, związaną z „zapałem ducha, którego ani ludzie, ani rzeczy nie mogły przytłumić”, aby świat nie przyjmował Ewangelii „od głosicieli zgnębionych i pozbawionych nadziei”. Podczas Roku Świętego 1975, sam Paweł VI poświęcił radości Adhortację apostolską Gaudete in Domino (9 maja 1975): AAS 67 (1075), 289-322.

[104] Przestroga 15, w: Dzieła, Kraków 1986, s. 109.

[105] JAN PAWEŁ II, Posynodalna adhort. apost. Vita consacrata (25 marca 1996), 42: AAS 88 (1996), 416.

[106] Wyznania, IX,10, tłum. Zygmunt Kubiak, Warszawa 1992, s. 266-268.

[107]  Przypominam szczególnie trzy słowa kluczowe „proszę, dziękuję, przepraszam”, ponieważ „właściwe słowa, wypowiedziane w odpowiednim czasie, chronią i pokrzepiają miłość dzień po dniu” (Posynodalna adhort apost. Amoris laetitia, 19 marca 2016, 133: AAS 108 (2016), 363).

[108] TERESA OD DZIECIĄTKA JEZUS, Rękopis C, 29v-30r, w: Rękopisy autobiograficzne, Kraków 1997, s. 273.

[109] Stopnie doskonałości, 2, w: Dzieła, Kraków 1986, s. 113.

[110] Tenże, Cztery wskazówki dla pewnego zakonnika, by mógł osiągnąć doskonałość, 9. w: Dzieła, Kraków 1986, s. 112.

[111] Księga mojego życia, (Autobiografia) 8,5;  Poznań, 2010, s. 114.

[112]  JAN PAWEŁ II, List apost. Orientale lumen (2 maja 1995), 16: AAS 87 (1995), 762.

[113]  Przemówienie do uczestników V Kongresu Kościoła we Włoszech, Florencja (10 listopada 2015): AAS 107 (2015), 1284; L’Osservatore Romano, wyd. polskie, n. 12 (378)/2015, s. 33.

[114] Por. BERNARD Z CLAIRVAUX, Kazania do Pieśni nad Pieśniami (61, 3-5)

[115] Opowieści pielgrzyma, Poznań 1988, s. 33. 90.

[116] Por. Ćwiczenia duchowe, 230-237.

[117] Lettre à Henri de Castries (14 août 1901), w: Lettres à Henry de Castries, Grasset, 1938, p. 96-97

[118] V KONFERENCJA GENERALNA EPISKOPATU AMERYKI ŁACIŃSKIEJ I KARAIBÓW, Documento di Aparecida (29 giugno 2007), 259.

[119] KONFERENCJA BISKUPÓW KATOLICKICH INDII, Przesłanie końcowe XXI Zgromadzenia plenarnego, 18 lutego, 2009, 3.2.

[120] Por. Homilia podczas Mszy św. w Domus Sanctae Marthae (11 października 2013): L’Osservatore Romano, 12 października 2013, s. 12.

[121] Por. Paweł VI, Katecheza podczas Audiencji Generalnej, 15 listopada 1972: Insegnamenti X [1972], 1168-1170: „Jedną z głównych potrzeb jest obrona przed tym złem, które nazywamy diabłem [...] Zło nie jest już niedostatkiem, brakiem, polegającym na braku skuteczności. Staje przed nami zło skuteczne; zło istniejące; zło, które jest osobą; zło, którego nie możemy już kwalifikować jako degradację dobra. Mamy tutaj do czynienia z absolutną afirmacją zła. Przeraża nas to i powinniśmy się tego bać... Ten, kto nie uznaje istnienia tej przerażającej rzeczywistości, wychodzi poza ramy biblijnego i kościelnego nauczania; to znaczy, kto czyni z niej zasadę samoistną, która nie ma, tak jak każde stworzenie, swego źródła w Bogu; lub wyjaśnia ją jako pseudo-rzeczywistość, pojęciową i fantastyczną personifikację nieznanych przyczyn naszych dolegliwości”.

[122] JOSÉ GABRIEL DEL ROSARIO BROCHERO, Plática de las banderas, en CONFERENCIA EPISCOPAL ARGENTINA, El Cura Brochero. Cartas y sermones, Buenos Aires 1999, 71.

[123] Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), 85: AAS 105 (2013), 1056.

[124] Na grobie św. Ignacego Loyoli znajduje się następujące mądre epitafium: „Non coerceri maximo, contineri tamen a minimo divinum est” (Nie dać się ograniczyć nawet przez to, co największe, zawierać się jednak nawet w tym, co najmniejsze - Boska to rzecz).

[125] Collationes in Hexaemeron, 1, 30: Konferencje o sześciu dniach stworzenia albo oświecenia Kościoła, 1,3. Kraków 2008, s. 61.