Najbiedniejsi na kontynencie

Franciszek jest drugim papieżem, który odwiedzi Boliwię. W 1988 r. z pielgrzymka do tego kraju przybył Jan Paweł II. Odwiedził wówczas siedem miast. W programie wizyty Franciszka od 8 do 10 lipca znalazły się stołeczne La Paz i Santa Cruz – największe miasto kraju.

Z wizytą Franciszka w Boliwii wiązane są nadzieje na poprawę stosunków Kościół-państwo, dość burzliwych od czasu, gdy do władzy w 2006 r. doszedł socjalista Evo Morales. Za jego rządów państwo przejęło kontrolę nad złożami ropy naftowej i gazu ziemnego, co doprowadziło do trzykrotnego zwiększenia wpływów z eksploatacji gazu, głównego bogactwa naturalnego Boliwii. Ograniczono korupcję i rozbudowano różne formy pomocy społecznej. W ciągu zaledwie trzech lat na liście Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Boliwia awansowała o 20 miejsc, jeśli chodzi o liczbę ludzi ubogich. Mimo to 60 proc. mieszkańców nadal żyje w nędzy. Nawet dzieci muszą pracować, mimo że prawo zabrania zatrudniania osób, które nie skończyły 14 lat. Kilka lat temu pracowało – często w niebezpiecznych warunkach – ponad jedna czwarta dzieci. Większość z nich nie miało 14 lat.

Rośnie też handel narkotykami. Boliwia posiada ponad 23 tys. ha plantacji koki i jest trzecim jej producentem w świecie. W ostatnich latach krajem wstrząsały co pewien czas konflikty między wysokogórskim i biednym regionem Andów a znacznie zamożniejszymi prowincjami w dolinach, starającymi się o większą autonomię.

Odważny głos episkopatu

Poważnym problemem jest w Boliwii autorytaryzm władzy. Biskupi nieraz krytykowali ograniczanie demokracji w Boliwii. Już w 2010 r. przestrzegali, że pod rządami Moralesa dochodzi do wykluczenia opozycjonistów, brakuje dialogu, wykpiwane są takie niezbywalne prawa człowieka, jak poszanowanie życia i godności. Zagrożona jest wolność słowa.

Episkopat odrzucił forsowaną przez rząd ustawę o prawach seksualnych i reprodukcyjnych (wprowadzającą istnienie "trzeciego rodzaju" między kobietą i mężczyzną) oraz próby legalizacji "małżeństw" między osobami tej samej płci. Krytykował też reformę kodeksu karnego przewidującą legalność współżycia płciowego od 12. roku życia. Stanowczo sprzeciwił się zamiarom wprowadzenia "prawa do aborcji". Apelowali też o usunięcie z pakietu powszechnej opieki zdrowotnej tabletki dzień po, tłumacząc, że jest to środek aborcyjny, a nie antykoncepcyjny.

Boliwijscy biskupi bronią odważnie stają w obronie Indian. Od 2011 r. wspierają ich protest przeciwko budowie 300-kilometrowej autostrady mającej przebiegać przez teren parku narodowego Isiboro-Secure w Amazonii, zamieszkiwanego przez 50 tys. Indian.

Rząd walczy z Kościołem

Długoletni przewodniczący boliwijskiego episkopatu kard. Julio Terrazas Sandoval nieraz krytykował prezydenta za łamanie praw człowieka, dławienie opozycji i dążenie do zalegalizowania aborcji. Bojówki prorządowe próbowały zastraszyć kardynała i podłożyły ładunki wybuchowe przed jego rezydencją. Na szczęście nikt nie ucierpiał, ale eksplozja zniszczyła częściowo portal pałacu.

Prezydent oskarża Kościół o to, że stoi po stronie bogatych. – Jest to niesprawiedliwe, bo wiadomo, że Kościół w Boliwii pracuje w sposób szczególny z ludźmi biednymi i opuszczonymi – odpowiadał mu ordynariusz Oruro, polski werbista bp Krzysztof Białasik SVD.

Morales poparł propozycję ministra szkolnictwa, by znieść lekcje religii we wszystkich szkołach: państwowych i kościelnych. Kościół zorganizował wtedy manifestacje w największych miastach z udziałem nauczycieli i uczniów. Władze się wycofały... i zapowiedziały, że lekcje religii pozostaną, ale ich program będzie układał rząd. Sytuację komplikuje fakt, że szkołami państwowymi najczęściej kierują i uczą w nich siostry zakonne. Placówki prowadzone przez Kościół są lepiej zorganizowane, zadbane, wyposażone w komputery, mają wysoki poziom nauczania, większe możliwości rozwoju i cieszą się prestiżem.
Przed wyborami prezydenckimi w 2009 r., które ponownie wygrał Morales, rząd Boliwii zawarł z Kościołem umowę o współpracy w zakresie edukacji, ochrony zdrowia i działań socjalnych. Strona państwowa uznała kościelne dzieła w tych dziedzinach i zobowiązała się do poszanowania ich autonomii. Z kolei strona kościelna zobowiązała się do większego zaangażowania społecznego w sektorach najbardziej tego potrzebujących. Wymieniono tu m.in. walkę z analfabetyzmem, a także pomoc dla mieszkańców obszarów wiejskich i podmiejskich oraz dla rdzennej ludności Boliwii. W 2011 r. władze uznały prawo Kościoła do mianowania katechetów w tych szkołach publicznych, w których rodzice zażądali dla swoich dzieci edukacji religijnej. Ponadto potwierdziły swobodę Kościoła w zakresie mianowania personelu we własnych ośrodkach nauczania.

Mimo to Morales ciągle Kościół atakuje. Konflikt na linii Kościół-państwo zaostrzył się po tym, jak w marcu 2014 r. obecny przewodniczący episkopatu bp Oscar Aparicio ocenił, że rządy ekipy Moralesa były wielkim rozczarowaniem dla społeczeństwa. Zachęcił też siły polityczne do ujawniania prawdy o dramatycznym stanie kraju.

Kościół narodowy?

Morales deklaruje, że jest fanem Jezusa Chrystusa, który "walczył o ubogich, oddał za nich życie". I dodaje, że "my też będziemy zawsze pracowali na rzecz biednych, tak jak On". Jednocześnie jest zdania, że rządzony przezeń kraj potrzebuje "innej wiary i innej religii", dlatego Kościół katolicki trzeba "zmienić na inny". Przed kilku laty biskupi Boliwii alarmowali, że prezydent tworzy Kościół narodowy na bazie tzw. Odnowionego Apostolskiego Kościoła Katolickiego Wielonarodowego Państwa. – To nie żaden Kościół, lecz sekta wspierana przez rząd – tłumaczył bp Białasik.

Strategia Moralesa podobna jest do tej, jaką w latach 20. XX w. przyjął prezydent Meksyku Plutarco Elías Calles, który mianował schizmatyckiego księdza José Joaquína Péreza Budara patriarchą Apostolskiego Kościoła Katolickiego Meksyku, którym chciał zastąpić Kościół katolicki. W Boliwii mówiło się o narzuceniu "arcybiskupa prymasa", którym miał zostać ks. Ariel Ticona, wykluczony z Kościoła katolickiego za złe prowadzenie się.