Tajemnica i kult Eucharystii
List papieża Jana Pawła II do kapłanów na Wielki Czwartek
Przypisy
[1] Por. rozdz. 2: AAS 71 (1979) 395 n
[2] Por. Sobór Tryd., ses. XXII, kan. 2: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 735
[3] Etiopska Liturgia eucharystyczna w związku z tym nakazem Chrystusa przypomina: Apostołowie „ustanowili dla nas Patriarchów, Arcybiskupów, Prezbiterów i Diakonów, aby sprawowali obrzęd Twojego świętego Kościoła”: Anafora św. Atanazego: Prex Eucharistica, Haenggi-Pahl, Fribourg (Suisse) 1968, 183
[4] Por. La Tradition apostolique de saint Hippolyte, nn. 2 – 4, ed. Botte, Münster-Westfalen, 1963, 5 – 17
[5] 2 Kor 11, 28
[6] 1 P 2, 5
[7] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 28 a: AAS 57 (1965) 33 n.; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 2, 5: AAS 58 (1966) 993, 998; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 39: AAS 58 (1966), 986
[8] SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15
[9] J 3,16. Jest godne uwagi, że słowa te w Liturgii św. Jana Chryzostoma zostały umieszczone bezpośrednio przed konsekracją, jako wprowadzenie do niej. Por. La divina Liturgia del santo nostro Padre Giovanni Crisostomo, Roma-Grottaferrata 1967, 104 – 105
[10] Por. Mt 26,26 nn.; Mk 14,22-25; Łk 22,18 nn.; 1 Kor 11,23 nn.; por. także Liturgiczne modlitwy eucharystyczne
[11] Flp 2,8
[12] Por. J 13,1
[13] Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie w Phoenix Park w Dublinie, nr 7: AAS 71 (1979) 1074 nn.; Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 539 – 573; Rituale Romanum, De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica, Romae 1973. Należy podkreślić, że wartość kultu i moc uświęcająca płynąca z tych form pobożności eucharystycznej nie zależy tyle od samej formy, ile raczej od postawy wewnętrznej
[14] Por. Bulla Transiturus de hoc mundo, (11 sierpnia 1264): Aemilii Friedberg, Corpus Iuris Canonici, pars II. Decretalium colleciones, Leipzig 1881, 1174 – 1177; Studi eucaristici, VII centenario della Bolla „Transiturus” 1264 – 1964, Orvieto 1966, 302 – 317
[15] Por. PAWEŁ VI, Enc. Mysterium fidei: AAS 57 (1965) 753 – 774; Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 539 – 573; Rituale Romanum. De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica, Romae 1973
[16] JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis, nr 20: AAS 71 (1979) 311; por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15 n.; oprócz tego nota 57 do nr 20 Schematu II tejże Konstytucji dogmatycznej w Acta Synodalia Sacrosancti Concilii Oecumenici Vaticani II, Vol. II, periodus 2ª, pars I, sessio publica II, 251 nn.; PAWEŁ VI, Przemówienie na Audiencji Generalnej, 15 września 1965: Insegnamenti di Paolo VI, III (1965), 1036; H. de Lubac, Meditation sur l'Eglise, Paris 1963ª, 129 – 137
[17] Por. 1 Kor 11,26
[18] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15 n.; Konst. o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 10: AAS 56 (1964) 102; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997 n.; Dekr. o pasterskich zadaniach Biskupów w Kościele Christus Dominus, nr 30: AAS 58 (1966) 688 n.; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 9: AAS 58 (1966) 957 n
[19] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 26: AAS 57 (1965) 31 n.; Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 15: AAS 57 (1965) 101 n
[20] O to prosi kolekta Wielkiego Czwartku: „abyśmy z tak wielkiej tajemnicy czerpali pełnię radości i życia”: Mszał Rzymski; a także epiklesy Mszału Rzymskiego: „Pokornie błagamy, aby Duch Święty zjednoczył nas wszystkich przyjmujących Ciało i Krew Chrystusa. Pamiętaj, Boże, o Kościele Twoim na całej ziemi. Spraw, aby wzrastał w miłości…”: II Modlitwa Eucharystyczna; por. także III Modlitwa Eucharystyczna
[21] J 5,17
[22] Por. Modlitwa po Komunii z XXII Niedzieli zwykłej: „Boże, który nas pokrzepiłeś przy swoim stole, spraw, aby ten Sakrament utwierdził nas w miłości i pobudził do służenia Tobie w braciach”
[23] J 4,23
[24] Por. 1 Kor 10,17; komentowany przez św. Augustyna, In Evangelium Ioannis tract. 31, 13: PL 35, 1613; i Sobór Tryd., ses. XIII, kan. 8: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 697; por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 7: AAS 57 (1965) 9
[25] J 13,35
[26] Wyrażają to liczne modlitwy Mszału Rzymskiego: Modlitwa nad darami z Mszy „O Świętych, którzy pełnili dzieła miłosierdzia”: „abyśmy […] zostali umocnieni w miłowaniu Ciebie i bliźnich na wzór Świętych Twoich”; Modlitwa po Komunii z Mszy „O Wychowawcach”: „abyśmy […] miłość braterską i światło prawdy okazywali w sercu i w uczynkach”; por. także Modlitwa po Komunii z XXII Niedzieli zwykłej
[27] J 4,23
[28] Por. Ef 4,13
[29] Por. jak wyżej, nr 2
[30] Por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 9, 13: AAS 58 (1966) 958, 961 n.; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997
[31] 1 J 3, 1
[32] SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15
[33] Por. nr 20: AAS 71 (1979), 313 n
[34] 2 P 3, 13
[35] Kol 3, 10
[36] Por. Łk 1,35; J 6,69; Dz 3,14; Ap 3,7
[37] Por. Dz 10, 38; Łk 4, 18
[38] Por. J 10,36
[39] Por. J 10,17
[40] Por. Hbr 3,1; 4,15; 9,15; i inne
[41] Jak mówiła liturgia bizantyjska IX wieku, według najstarszego Kodeksu niegdyś Barberino di San Marco (Firenze), obecnie w Apostolskiej Bibliotece Watykańskiej, Barberini greco, 336, f. 8 verso, linie 17 – 20, opublikowanego w tej części przez F. E. Brightman, Liturgies Eastern and Western, I. Eastern Liturgies, Oxford 1896, 318, 34 – 35
[42] Kolekta Mszy wotywnej „o Najśw. Sakramencie”, 2
[43] 1 J 2, 2; por. tamże 4,10
[44] Mówimy o „Divinum Mysterium”, o „Sanctissimum”, o „Sacrosanctum”, tzn. o świętości w najwyższym stopniu. Kościoły zaś Wschodnie nazywają Mszę „raza” czyli „mystérion” [μνστήριoν], „hagiasmόs” [άγιασμόξ], „quddaša”, „qeddassē” tzn. konsekracja w najwyższym stopniu. Istnieje wiele obrzędów liturgicznych, które dla ożywienia tego odczucia „sacrum”, wymagają czy to ciszy, postawy stojącej lub klęczącej, czy też wyznań wiary, okadzenia Ewangelii, ołtarza, celebransa i Świętych Postaci. Co więcej, ryty te słowami „Sanctus” w naszych Kościołach łacińskich, „Trishagion” i „Sancta sancti” w Liturgiach Wschodnich, wzywają pomocy istot anielskich stworzonych na służbę Boga Świętego
[45] Na przykład w zaproszeniu do Komunii wiara ta wyraża także dodatkowy aspekt obecności Chrystusa Świętego: aspekt epifanijny, który podkreślają Bizantyjczycy („Błogosławiony, który idzie w Imię Pańskie: Pan jest Bogiem i ukazał się nam!”: La divina Liturgia del santo nostro Padre Giovanni Crisostomo, Roma-Grottaferrata 1967, 136 n.); aspekt wzajemności i zjednoczenia, który wyrażają śpiewem Armeńczycy („Unus Pater sanctus nobiscum, unus Filius sanctus nobiscum, unus Spiritus sanctus nobiscum”: Die Anaphora des heiligen Ignatius von Antiochien, übersetzt von A. Rücker, Oriens Christianus, 3ª ser., 5 [1930] 76); aspekt tajemniczości i niebiańskości, który wyrażają Chaldejczycy i Malabarczycy (por. Hymn o charakterze antyfony śpiewany na przemian przez kapłana i wspólnotę po Komunii: F. E. Brightman, dz. cyt., 299)
[46] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 2, 47: AAS 56 (1964) 83 n., 113; Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 3, 28: AAS 57 (1965) 6, 33 n.; Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 2: AAS 57 (1965) 91; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 13: AAS 58 (1966) 1011 n.; Sobór Tryd., ses. XXII, rozdz. I, II: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 732 n.; zwłaszcza: „Una eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotem ministerio, qui se ipsum tunc in cruce obtulit, sola offerendi ratione diversa” (tamże, 733)
[47] Synodus Constantinopolitana adversus Sotericum (styczeń 1156 i maj 1157); Angelo Mai, Spicilegium romanum, t. X, Romae 1844, 77; PG 140, 190; por. Martin Jugie, Dict. Théol. Cath., t. X, 1338; Theologia dogmatica christianorum orientalium, Paris 1930, 317 – 320
[48] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 49: Missale Romanum; por. Sobór Wat. II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997 n
[49] Por. Ordo Missae cum populo, nr 18: Missale Romanum
[50] Por. Sobór Tryd., ses. XXII, rozdz. I: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 732 nn
[51] Por. Kol 2,14
[52] J 11,28
[53] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 55 f: Missale Romanum
[54] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 35, 51: AAS 56 (1964) 109, 114
[55] Por. Św. Kongr. Rytów Instr. In edicendis normis, VI, 17 – 18; VII, 19 – 20: AAS 57 (1965) 1012 nn.; Instr. Musicam Sacram, IV, 48: AAS 59 (1967), 314; Dekr. De titulo Basilicae Minoris, II, 8: AAS 60 (1968) 538; Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Notif. De Missali Romano, Liturgia Horarum et Calendario, I, 4: AAS 63 (1971) 714
[56] Por. PAWEŁ VI, Konst. apost., Missale Romanum: „Hisce ita compositis, illud etiam vehementer fore confidimus, ut sacerdotes et fideles simul sanctius animum suum ad Cenam Domini praeparent, simul, Sacras Scripturas altius meditati, verbis Domini uberius in dies alantur”: AAS 61 (1969) 220 n.; Missale Romanum, 15
[57] Por. Pontificale Romanum. De institutione Lectorum et Acolythorum, nr 4, ed. typica 1972, 19 nn
[58] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 319 – 320: Missale Romanum
[59] Por. Fr. J. Dögler, Das Segnen der Sinne mit der Eucharistie, Eine altchristliche Kommunionsitte: Antike und Christentum, t. 3 (1932) 231 – 244; Das Kultvergehen der Donatistin Lucilla von Karthago. Reliquienkuss vor dem Kuss der Eucharistie, tamże, 245 – 252
[60] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 12, 35: AAS 57 (1965), 16, 40
[61] Por. J 1,29; Ap 19,9
[62] Por. Łk 14,16 nn
[63] Por. Institutio Generalis Missalis Romani nr 7 – 8: Missale Romanum
[64] 1 Kor 11, 28
[65] Pontificale Romanum. De Ordinatione Diaconi, Presbyteri et Episcopi, ed. typica 1968, 93
[66] Por. Hbr 5,1
[67] Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 537 – 573; Rituale Romanum. De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica 1973; Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Litterae circulares ad Conferentiarum Episcopalium Praesides de precibus eucharisticis: AAS 59 (1973) 340 – 347
[68] Nr 38 – 63: AAS 59 (1967) 586 – 592
[69] AAS 64 (1972) 518 – 525; por. także „Communicatio” wydane w następnym roku celem właściwego wprowadzenia w życie powyższej Instrukcji: AAS 65 (1973) 616 – 619
[70] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 12: AAS 57 (1965) 16 n
[71] Mt 13,52
[72] Por. ŚW. AUGUSTYN, In Evangelium Ioannis tract., 26, 13: PL 35, 1612 n
[73] Por. Ef 4,30
[1] Por. rozdz. 2: AAS 71 (1979) 395 n
[2] Por. Sobór Tryd., ses. XXII, kan. 2: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 735
[3] Etiopska Liturgia eucharystyczna w związku z tym nakazem Chrystusa przypomina: Apostołowie „ustanowili dla nas Patriarchów, Arcybiskupów, Prezbiterów i Diakonów, aby sprawowali obrzęd Twojego świętego Kościoła”: Anafora św. Atanazego: Prex Eucharistica, Haenggi-Pahl, Fribourg (Suisse) 1968, 183
[4] Por. La Tradition apostolique de saint Hippolyte, nn. 2 – 4, ed. Botte, Münster-Westfalen, 1963, 5 – 17
[5] 2 Kor 11, 28
[6] 1 P 2, 5
[7] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 28 a: AAS 57 (1965) 33 n.; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 2, 5: AAS 58 (1966) 993, 998; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 39: AAS 58 (1966), 986
[8] SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15
[9] J 3,16. Jest godne uwagi, że słowa te w Liturgii św. Jana Chryzostoma zostały umieszczone bezpośrednio przed konsekracją, jako wprowadzenie do niej. Por. La divina Liturgia del santo nostro Padre Giovanni Crisostomo, Roma-Grottaferrata 1967, 104 – 105
[10] Por. Mt 26,26 nn.; Mk 14,22-25; Łk 22,18 nn.; 1 Kor 11,23 nn.; por. także Liturgiczne modlitwy eucharystyczne
[11] Flp 2,8
[12] Por. J 13,1
[13] Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie w Phoenix Park w Dublinie, nr 7: AAS 71 (1979) 1074 nn.; Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 539 – 573; Rituale Romanum, De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica, Romae 1973. Należy podkreślić, że wartość kultu i moc uświęcająca płynąca z tych form pobożności eucharystycznej nie zależy tyle od samej formy, ile raczej od postawy wewnętrznej
[14] Por. Bulla Transiturus de hoc mundo, (11 sierpnia 1264): Aemilii Friedberg, Corpus Iuris Canonici, pars II. Decretalium colleciones, Leipzig 1881, 1174 – 1177; Studi eucaristici, VII centenario della Bolla „Transiturus” 1264 – 1964, Orvieto 1966, 302 – 317
[15] Por. PAWEŁ VI, Enc. Mysterium fidei: AAS 57 (1965) 753 – 774; Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 539 – 573; Rituale Romanum. De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica, Romae 1973
[16] JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptor hominis, nr 20: AAS 71 (1979) 311; por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15 n.; oprócz tego nota 57 do nr 20 Schematu II tejże Konstytucji dogmatycznej w Acta Synodalia Sacrosancti Concilii Oecumenici Vaticani II, Vol. II, periodus 2ª, pars I, sessio publica II, 251 nn.; PAWEŁ VI, Przemówienie na Audiencji Generalnej, 15 września 1965: Insegnamenti di Paolo VI, III (1965), 1036; H. de Lubac, Meditation sur l'Eglise, Paris 1963ª, 129 – 137
[17] Por. 1 Kor 11,26
[18] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15 n.; Konst. o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 10: AAS 56 (1964) 102; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997 n.; Dekr. o pasterskich zadaniach Biskupów w Kościele Christus Dominus, nr 30: AAS 58 (1966) 688 n.; Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 9: AAS 58 (1966) 957 n
[19] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 26: AAS 57 (1965) 31 n.; Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 15: AAS 57 (1965) 101 n
[20] O to prosi kolekta Wielkiego Czwartku: „abyśmy z tak wielkiej tajemnicy czerpali pełnię radości i życia”: Mszał Rzymski; a także epiklesy Mszału Rzymskiego: „Pokornie błagamy, aby Duch Święty zjednoczył nas wszystkich przyjmujących Ciało i Krew Chrystusa. Pamiętaj, Boże, o Kościele Twoim na całej ziemi. Spraw, aby wzrastał w miłości…”: II Modlitwa Eucharystyczna; por. także III Modlitwa Eucharystyczna
[21] J 5,17
[22] Por. Modlitwa po Komunii z XXII Niedzieli zwykłej: „Boże, który nas pokrzepiłeś przy swoim stole, spraw, aby ten Sakrament utwierdził nas w miłości i pobudził do służenia Tobie w braciach”
[23] J 4,23
[24] Por. 1 Kor 10,17; komentowany przez św. Augustyna, In Evangelium Ioannis tract. 31, 13: PL 35, 1613; i Sobór Tryd., ses. XIII, kan. 8: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 697; por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 7: AAS 57 (1965) 9
[25] J 13,35
[26] Wyrażają to liczne modlitwy Mszału Rzymskiego: Modlitwa nad darami z Mszy „O Świętych, którzy pełnili dzieła miłosierdzia”: „abyśmy […] zostali umocnieni w miłowaniu Ciebie i bliźnich na wzór Świętych Twoich”; Modlitwa po Komunii z Mszy „O Wychowawcach”: „abyśmy […] miłość braterską i światło prawdy okazywali w sercu i w uczynkach”; por. także Modlitwa po Komunii z XXII Niedzieli zwykłej
[27] J 4,23
[28] Por. Ef 4,13
[29] Por. jak wyżej, nr 2
[30] Por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes, nr 9, 13: AAS 58 (1966) 958, 961 n.; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997
[31] 1 J 3, 1
[32] SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 11: AAS 57 (1965) 15
[33] Por. nr 20: AAS 71 (1979), 313 n
[34] 2 P 3, 13
[35] Kol 3, 10
[36] Por. Łk 1,35; J 6,69; Dz 3,14; Ap 3,7
[37] Por. Dz 10, 38; Łk 4, 18
[38] Por. J 10,36
[39] Por. J 10,17
[40] Por. Hbr 3,1; 4,15; 9,15; i inne
[41] Jak mówiła liturgia bizantyjska IX wieku, według najstarszego Kodeksu niegdyś Barberino di San Marco (Firenze), obecnie w Apostolskiej Bibliotece Watykańskiej, Barberini greco, 336, f. 8 verso, linie 17 – 20, opublikowanego w tej części przez F. E. Brightman, Liturgies Eastern and Western, I. Eastern Liturgies, Oxford 1896, 318, 34 – 35
[42] Kolekta Mszy wotywnej „o Najśw. Sakramencie”, 2
[43] 1 J 2, 2; por. tamże 4,10
[44] Mówimy o „Divinum Mysterium”, o „Sanctissimum”, o „Sacrosanctum”, tzn. o świętości w najwyższym stopniu. Kościoły zaś Wschodnie nazywają Mszę „raza” czyli „mystérion” [μνστήριoν], „hagiasmόs” [άγιασμόξ], „quddaša”, „qeddassē” tzn. konsekracja w najwyższym stopniu. Istnieje wiele obrzędów liturgicznych, które dla ożywienia tego odczucia „sacrum”, wymagają czy to ciszy, postawy stojącej lub klęczącej, czy też wyznań wiary, okadzenia Ewangelii, ołtarza, celebransa i Świętych Postaci. Co więcej, ryty te słowami „Sanctus” w naszych Kościołach łacińskich, „Trishagion” i „Sancta sancti” w Liturgiach Wschodnich, wzywają pomocy istot anielskich stworzonych na służbę Boga Świętego
[45] Na przykład w zaproszeniu do Komunii wiara ta wyraża także dodatkowy aspekt obecności Chrystusa Świętego: aspekt epifanijny, który podkreślają Bizantyjczycy („Błogosławiony, który idzie w Imię Pańskie: Pan jest Bogiem i ukazał się nam!”: La divina Liturgia del santo nostro Padre Giovanni Crisostomo, Roma-Grottaferrata 1967, 136 n.); aspekt wzajemności i zjednoczenia, który wyrażają śpiewem Armeńczycy („Unus Pater sanctus nobiscum, unus Filius sanctus nobiscum, unus Spiritus sanctus nobiscum”: Die Anaphora des heiligen Ignatius von Antiochien, übersetzt von A. Rücker, Oriens Christianus, 3ª ser., 5 [1930] 76); aspekt tajemniczości i niebiańskości, który wyrażają Chaldejczycy i Malabarczycy (por. Hymn o charakterze antyfony śpiewany na przemian przez kapłana i wspólnotę po Komunii: F. E. Brightman, dz. cyt., 299)
[46] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 2, 47: AAS 56 (1964) 83 n., 113; Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 3, 28: AAS 57 (1965) 6, 33 n.; Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 2: AAS 57 (1965) 91; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 13: AAS 58 (1966) 1011 n.; Sobór Tryd., ses. XXII, rozdz. I, II: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 732 n.; zwłaszcza: „Una eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotem ministerio, qui se ipsum tunc in cruce obtulit, sola offerendi ratione diversa” (tamże, 733)
[47] Synodus Constantinopolitana adversus Sotericum (styczeń 1156 i maj 1157); Angelo Mai, Spicilegium romanum, t. X, Romae 1844, 77; PG 140, 190; por. Martin Jugie, Dict. Théol. Cath., t. X, 1338; Theologia dogmatica christianorum orientalium, Paris 1930, 317 – 320
[48] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 49: Missale Romanum; por. Sobór Wat. II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, nr 5: AAS 58 (1966) 997 n
[49] Por. Ordo Missae cum populo, nr 18: Missale Romanum
[50] Por. Sobór Tryd., ses. XXII, rozdz. I: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973³, 732 nn
[51] Por. Kol 2,14
[52] J 11,28
[53] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 55 f: Missale Romanum
[54] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 35, 51: AAS 56 (1964) 109, 114
[55] Por. Św. Kongr. Rytów Instr. In edicendis normis, VI, 17 – 18; VII, 19 – 20: AAS 57 (1965) 1012 nn.; Instr. Musicam Sacram, IV, 48: AAS 59 (1967), 314; Dekr. De titulo Basilicae Minoris, II, 8: AAS 60 (1968) 538; Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Notif. De Missali Romano, Liturgia Horarum et Calendario, I, 4: AAS 63 (1971) 714
[56] Por. PAWEŁ VI, Konst. apost., Missale Romanum: „Hisce ita compositis, illud etiam vehementer fore confidimus, ut sacerdotes et fideles simul sanctius animum suum ad Cenam Domini praeparent, simul, Sacras Scripturas altius meditati, verbis Domini uberius in dies alantur”: AAS 61 (1969) 220 n.; Missale Romanum, 15
[57] Por. Pontificale Romanum. De institutione Lectorum et Acolythorum, nr 4, ed. typica 1972, 19 nn
[58] Institutio Generalis Missalis Romani, nr 319 – 320: Missale Romanum
[59] Por. Fr. J. Dögler, Das Segnen der Sinne mit der Eucharistie, Eine altchristliche Kommunionsitte: Antike und Christentum, t. 3 (1932) 231 – 244; Das Kultvergehen der Donatistin Lucilla von Karthago. Reliquienkuss vor dem Kuss der Eucharistie, tamże, 245 – 252
[60] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 12, 35: AAS 57 (1965), 16, 40
[61] Por. J 1,29; Ap 19,9
[62] Por. Łk 14,16 nn
[63] Por. Institutio Generalis Missalis Romani nr 7 – 8: Missale Romanum
[64] 1 Kor 11, 28
[65] Pontificale Romanum. De Ordinatione Diaconi, Presbyteri et Episcopi, ed. typica 1968, 93
[66] Por. Hbr 5,1
[67] Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum Mysterium: AAS 59 (1967) 537 – 573; Rituale Romanum. De sacra communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, ed. typica 1973; Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Litterae circulares ad Conferentiarum Episcopalium Praesides de precibus eucharisticis: AAS 59 (1973) 340 – 347
[68] Nr 38 – 63: AAS 59 (1967) 586 – 592
[69] AAS 64 (1972) 518 – 525; por. także „Communicatio” wydane w następnym roku celem właściwego wprowadzenia w życie powyższej Instrukcji: AAS 65 (1973) 616 – 619
[70] Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, nr 12: AAS 57 (1965) 16 n
[71] Mt 13,52
[72] Por. ŚW. AUGUSTYN, In Evangelium Ioannis tract., 26, 13: PL 35, 1612 n
[73] Por. Ef 4,30
Kard. Parolin apeluje o darowanie długów zaciągniętych przez najuboższe państwa
Nazwał to „kwestią sprawiedliwości”, bardziej, aniżeli hojności.
Papież do Ukraińców po 1000 dniach wojny: Ufam, że ostatnie słowo będzie należało do Boga
Systematyczne niszczenie ormiańskiego dziedzictwa kulturowego i religijnego...
Papież do młodych: nie dajcie sobie odebrać nadziei, budujcie ją na Jezusie
Dla chrześcijan nadzieja ma imię i oblicze. Dla nas nadzieja to Jezus Chrystus.
Franciszek: kwestia ochrony życia musi być traktowana integralnie
Ojciec święty w przesłaniu do uczestników spotkania pt. „Dobro wspólne: teoria i praktyka”.
