Osobisty wróg Hitlera

Umocnił Niemców
Także okres działalności Pacellego jako nuncjusza w Niemczech nie był czasem straconym. To on natchnął niemieckich katolików duchem oporu wobec narodowego socjalizmu. Był współautorem encykliki Piusa XI Mit brennender sorge, potępiającej ideologię narodowego socjalizmu Adolfa Hitlera. W okręgach wyborczych, gdzie dominowali katolicy, póki były wolne wybory, NSDAP otrzymywała najmniej głosów.

Nawet uznając świadectwo niemieckich katolików w tym czasie za niewystarczające, należy pamiętać, że w czasach rządów Hitlera represjonowanych było 12 105 niemieckich duchownych katolickich. 407 zamknięto w obozach koncentracyjnych, a 107 tam zginęło. 63 księży stracono w czasie egzekucji. Hitler nienawidził Piusa XII. Znana jest relacja hiszpańskiego przywódcy, generalissimusa Francisco Franco, który po jednej z audiencji u Hitlera powiedział swemu otoczeniu, że „Kanclerz Rzeszy traktuje Ojca Świętego jako swego osobistego wroga”. Hitler nienawidził chrześcijaństwa, a zwłaszcza Kościoła katolickiego. Nienawidził go tym bardziej namiętnie, że na jego czele stał niezłomny Pius XII. Dlatego już na początku lat 40. planował, aby po zwycięskim zakończeniu wojny (Endsieg) natychmiast przystąpić do ostatecznej rozprawy z Kościołem w skali, jakiej dokonano tego wobec Żydów (Endlösung der Kirchenfrage).

Papieskie orędzie
Bezpośrednio Pius XII nie potępił niemieckich zbrodni na Żydach. Benedykt XVI, przemawiając z okazji 50. rocznicy śmierci Piusa XII, stwierdził, że działał on często w ukryciu i w ciszy, „gdyż uważał, że w konkretnych sytuacjach tego złożonego momentu dziejów jedynie w ten sposób można było uniknąć najgorszego i uratować jak największą liczbę Żydów”. Świat jednak nie miał problemów z odczytaniem jego intencji, nawet jeśli nie były wyrażone wprost.

W orędziu na Boże Narodzenie w grudniu 1942 r. papież publicznie wyraził swą solidarność z cierpieniem „setek tysięcy ludzi, którzy bez najmniejszej winy, niejednokrotnie z racji narodowości czy pochodzenia, skazani zostali na śmierć lub powolne wyniszczenie”. Amerykański dziennik „New York Times”, komentując to przemówienie, napisał m.in., że papież jako pierwszy przerwał milczenie w sprawie zagłady panujące na całym kontynencie europejskim. Także naziści nie mieli wątpliwości, o kim papież mówił. Minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop nakazał niemieckiemu ambasadorowi przy Stolicy Apostolskiej von Bergenowi wyrazić ostry protest przeciwko użytym przez papieża sformułowaniom, które „obrażały III Rzeszę”.