Dzięki uprzejmości i za zgodą wydawnictwa Pascal publikujemy fragment książki autorstwa Marcina Szymy - Rzym i Watykan.

Książka do wygrania w konkursie fotograficznym "Na papieskim szlaku"

Obejrzenie zbiorów w ciągu jednego dnia jest absolutnie niemożliwe: trzeba tu przyjść co najmniej kilkanaście razy. Na szczęście całość jest podzielona na szereg mniejszych ekspozycji, co znacznie ułatwia orientacje. Warto skorzystać z którejś ze znakowanych tras przewidujących różne opcje zwiedzania. Najciekawsze są: Kaplica Sykstyńska i Stanze Rafaela, Belweder w Museo Pio-Clementino z kilkoma najcenniejszymi rzeźbami, Pinakoteka oraz Cortile delia Pigna. (...).

Pinakoteka watykańska

  Kolekcja muzeów watykańskich obejmuje 16 sal. Wśród eksponowanych dzieł jest co najmniej kilka bardzo cennych, dla których warto tu zajrzeć. W sali I przyciąga wzrok obraz namalowany przez Giotta i jego uczniów dla kardynała Stefaneschiego, z tego powodu zwany Polittico Stefaneschi. Malowidło na desce zdobiło główny ołtarz w starej bazylice watykańskiej od XIV w. do jej zburzenia 200 lat później. W sali VIII, zwanej Salą Rafaela, można zobaczyć m.in. ostatnie dzieło artysty -Przemienienie Pańskie - dokończone po jego śmierci (1520) przez uczniów. Św. Hieronim Leonarda da Vinci jest główną ozdobą następnej sali — to jeden z zaledwie kilkunastu zachowanych obrazów sztalugowych mistrza. Leonardo często tracił zainteresowanie dla dzieła, gdy rozwiązał już frapujący go problem, dotyczący np. kompozycji, perspektywy czy anatomii, a przykładem takiego właśnie nieukończonego obrazu jest Św. Hieronim. Sala X jest poświęcona malarstwu weneckiemu. Sala XII to przede wszystkim sławne płótno Caravaggia Złożenie do grobu – dramatyczna, lecz zarazem pełna skupienia kompozycja jest uznawana za jeden z najlepszych obrazów religijnych wszech czasów.

Cortile delia Pigna czyli Dziedziniec Szyszki to wielki, 300-metrowej długości plac otoczony skrzydłami Pałacu Watykańskiego. Jego budowę rozpoczął 500 lat temu Bramante, jednak najbardziej charakterystyczny element dziedzińca - ogromną półkolistą niszę - zaprojektował w 1560 r. jeden z jego następców, Pirro Ligono. Na jej tle widnieje wielka szyszka z brązu, przed wiekami zdobiąca dziedziniec starej Bazyliki św. Piotra. Jeszcze wcześniej stanowiła zwieńczenie jakiejś starożytnej rzymskiej fontanny. Muzeum Pio-Clementino prezentuje znakomitą kolekcję starożytnej rzeźby. W Sala a Crocc Grcca warto popatrzeć na dwa cesarskie grobowce z czerwonego porfiru, pochodzące z IV w. Pierwszy, ze scenami batalistycznymi, był zapewne przeznaczony dla Konstantyna, ale ostatecznie spoczęła w nim jego matka, św. Helena. Drugi sarkofag, na którym wyobrażono winobranie, należał do córki imperatora, Konstancji. W Sala delie Muse najciekawszy jest Tors Belwederski, fragment antycznej rzeźby przedstawiającej jakiegoś mitologicznego herosa.

 

Najcenniejsze egzemplarze zgromadzono w podcieniach niewielkiego ośmiobocznego dziedzińca z XVIII w., zwanego Belvedere lub Cortile Ottogonale. Najsłynniejszą z prezentowanych rzeźb jest niewątpliwie grupa Laokoona, doskonałe pod każdym względem dzieło greckich artystów z wyspy Rodos, datowane na czasy przełomu er. Kapłan Laokoon usiłował odwieść Trojan od zamiaru wciągania do miasta wielkiego drewnianego konia, przeczuwając, że jest to podstęp. I miał rację: w brzuchu konia ukryli się greccy żołnierze. Gdy wydawało się, że przekona Trojan, z morza wypełzły trzy węże i udusiły kapłana razem z jego synami. Rzeźba pokazuje ostatni, najbardziej dramatyczny moment historii. Genialność twórców przejawia się nie tylko w znakomitym przedstawieniu ciał w skomplikowanym układzie, lecz także w poruszającym oddaniu bólu i cierpienia na twarzy Laokoona. Grupę odnaleziono w ruinach pałacu Nerona w 1506 r. Studiowali ją m.in. Rafael i Michał Anioł.

  Drugim sławnym posągiem jest Apollo Belwederski, rzymska kopia zniszczonego oryginału wykonanego przez greckiego mistrza Leocharesa w IV w. p.n.e. Warto przypomnieć, że starożytna rzeźba grecka jest znana niemal wyłącznie z rzymskich kopii, a największa ich kolekcja znajduje się właśnie w Muzeach Watykańskich. Wśród eksponowanych w Belwederze dziel jest także znakomita rzeźba Perseusza z głową Gorgony Antonia Canovy z 1800 r.

W drodze do Stanz i Kaplicy Sykstyńskiej trzeba pokonać kilkusetmetrowy prosty korytarz, mieszczący trzy ciekawe galerie. Pierwsza to Galeria Kandelabrów (wbrew nazwie, bardziej od świeczników rzucają się w oczy liczne starożytne posągi), następna to Galeria Arrasów (według kartonów Rafaela), a ostatnia to Galeria Map (zawierająca ciekawe malowane mapy różnych części świata z XVI w.). Po przejściu kilku następnych pomieszczeń wchodzi się do Sali Sobieskiego (Sala di Sobieski), w której dominuje wielkie płótno Jana Matejki Sobieski pod Wiedniem. Król Polski, przedstawiony na pierwszym planie, podaje list do papieża, zawiadamiający o zwycięstwie.

 

Stanze di Rafaello

Stanze to cztery reprezentacyjne pokoje pałacu papieskiego, zbudowane w XV w., a ozdobione freskami na początku następnego stulecia. Pierwotnie papież Juliusz II zatrudniał kilku różnych artystów, by wreszcie w 1509 r. zdecydować się na przybyłego właśnie do Rzymu 26-letniego Rafaela. Dekorowanie Stanz Przeciągnęło się na pontyfikaty Następców Juliusza. Leona X i Klemensa VII z rodu Medyceuszy. Cykl malowideł, nad którymi Rafael pracował 11 lat, stał się dziełem jego życia. Po śmierci artysty freski zostały dokończone przez uczniów. Główną ideą łączącą dekorację wszystkich Pokoi jest triumf Kościoła katolickiego pod wodzą jego kolejnych pasterzy, biskupów Rzymu.

  Pierwsza Stanza nosi nazwę Sali Pożaru Borgo (Sala dell’Incendio di Borgo). Najważniejszy fresk przedstawia cud zażegnania pożaru dzielnicy Rzymu, Borgo, przez Leona IV w 847 r. W tłumie osób można odszukać nagiego atletycznego mężczyznę niosącego na ramionach starca -jest to aluzja do antycznego Eneasza, który w ten właśnie sposób uratował ojca z płonącej Troi. Prócz tego w sali przedstawiono koronację Karola Wielkiego, co miało podkreślać prymat papieża nad cesarzem, oraz zwycięską bitwę wojsk papieskich z Saracenami w 849 r.

Następna sala to Stanza delia Segnatura. gdzie niegdyś obradował kościelny trybunał, czyli właśnie Segnatura; zdobią ją najstarsze freski Rafaela w Stanzach. W późniejszych malowidłach udział mistrza ograniczał się zazwyczaj do wykonania projektu i nadzoru nad realizacją. Fresk Dysputa o Najświętszym Sakramencie wyobraża Trójcę Świętą w otoczeniu apostołów i męczenników oraz, w dolnej części obrazu, teologów, biskupów i papieży rozprawiających o tajemnicach wiary. W tej samej sali, po przeciwnej stronie zwraca uwagę najsławniejsze dzieło Rafaela. Szkoła Ateńska. Na tle okazałej architektury przedstawiono najwybitniejszych starożytnych filozofów. Pośrodku kompozycji idealista Platon wskazuje palcem na niebo, a pragmatyczny Arystoteles na ziemię. Rafael sportretował tu wielu współczesnych sobie artystów, np. w siedzącym podpartym mężczyźnie można rozpoznać Michała Anioła. Całość dekoracji wyraża koncepcję o chrześcijaństwie i kulturze antycznej jako dwóch drogach prowadzących do poznania Prawdy i Piękna.

 

 

 

Trzecia sala to Stanza Heliodora (Stanza di Eliodoro). Treścią fresków są ingerencje Opatrzności w dzieje narodu wybranego oraz jego sukcesora Kościoła katolickiego. Na tytułowym fresku (Wypędzenie Heliodora) można zobaczyć syryjskiego wodza podczas nieudanej próby obrabowania świątyni Salomona w Jerozolimie. Wydarzeniu przygląda się z lektyki Juliusz II w otoczeniu Szwajcarów. Najpiękniejszym obrazem jest jednak umieszczone nad oknem Uwolnienie św. Piotra, na którym anioł rozkuwa łańcuchy i wyprowadza świętego z więzienia w Jerozolimie. Prócz tego Rafael namalował tu Spotkanie Leona Wielkiego z Atyllą oraz Cud bolseński. Przedstawiając Leona Wielkiego. artysta sportretował aktualnego papieża, Juliusza II. zanim jednak ukończył fresk, na tronie papieskim nastąpiła zmiana i wizerunek trzeba było szybko aktualizować.

  Ostatni pokój nosi nazwę Sali Konstantyna (Sala di Costantino). Myślą przewodnią zdobiących go fresków jest zwycięstwo prawdziwej wiary nad pogaństwem, dokonane dzięki Konstantynowi. Pierwszy obraz to Wizja Krzyża, jaką cesarz miał przed walną rozprawą ze swym konkurentem, Maksencjuszem. Następny to Bitwa Konstantyna z Maksencjuszem przy moście Mulwijskim nieopodal Rzymu. Tematami kolejnych fresków są chrzest oraz darowizna Konstantyna. Według rozpowszechnianej przez wieki legendy, imperator, przyjmując chrzest z rąk papieża Sylwestra I, przekazał mu świecką władzę nad Rzymem i całym Zachodem. W watykańskim archiwum do dziś przechowuje się potwierdzający to dokument, w rzeczywistości falsyfikat sfabrykowany przez kancelarię papieską w IX w.

Apartamenty Aleksandra VI (Appartamento Borgia). znanego z rozwiązłości papieża Katalończyka, tworzy siedem sal. Większość jest pokryta freskami Pinturicchia i jego uczniów, namalowanymi w latach 1492-1495.

 

Kaplica Sykstyńska

Kaplica (Cappella Sistina) jest bez wątpienia najważniejszym punktem Muzeów Watykańskich. Pomimo wypełniających ją tłumów, arogancji pilnujących i błyskających - wbrew zakazom -fleszy wywiera niezapomniane wrażenie. To nie tylko wnętrze pokryte sławnymi freskami -to przede wszystkim wyjątkowy pomnik ludzkiego geniuszu, tytanicznej pracy i głębokiej refleksji nad życiem i losem człowieka. Kaplica zawdzięcza powstanie i nazwę Sykstusowi IV (1471-1484). Jej wnętrze przedziela renesansowa balustrada z kratą i świecznikami, oddzielająca część ołtarzową, przeznaczoną dla duchowieństwa, od części, którą zajmowali świeccy. Freski zdobiące kaplicę stworzono w trzech rzutach: najpierw powstały malowidła tzw. Starej Sykstyny, na bocznych ścianach, potem fresk Michała Anioła na sklepieniu, wreszcie Sąd Ostateczny, tego samego artysty, na ścianie za ołtarzem.

Na bocznych ścianach kaplicy widnieją sceny z Pisma Świętego. Stary Testament reprezentują Dzieje Mojżesza na lewej ścianie (stojąc twarzą do ołtarza), zaś Nowy Testament Dzieje Jezusa po przeciwnej stronie. Malowidła opisują historie Starego i Nowego Przymierza. Freski powstały w latach 1481-1483 i są dziełem artystów sprowadzonych przez Sykstusa IV z Toskanii i Umbrii: Perugina. Boticellcgo, Pinturicchia i innych. Ci sami malarze wykonali też umieszczone między oknami wizerunki pierwszych 28 biskupów Rzymu.

  W 1506 r. Michał Anioł otrzymał od Juliusza II polecenie namalowania fresków na sklepieniu. Podobno pomysł taki podsunął papieżowi Bramante. który liczył, że Michał Anioł - niemąjący większego doświadczenia jako malarz skompromituje się. Aby mu pomóc", Bramante miał zaprojektować fatalne i całkiem niepraktyczne rusztowanie.

Początkowo Michał Anioł nie chciał się podjąć zadania, w końcu jednak uległ woli papieża - postawił nowe rusztowanie i przystąpił do pracy. Zaraz na początku zrezygnował ponoć z jakiejkolwiek pomocy, odsyłając nawet rozcieraczy farb. Przez 4 lata (1508-1512). pracując w niezwykle trudnych warunkach, przenosił na sklepienie swą wspaniała wizję, nikogo nie wpuszczając na rusztowanie - z tego powodu często dochodziło do awantur między nim a despotycznym Juliuszem II. Końcowy wynik zachwycił jednak zarówno papieża jak i zazdrosnych konkurentów.

Za pomocą iluzjonistycznej architektury Michał Anioł wydzielił szeroki pas biegnący przez środek sklepienia: wypełniają go epizody z Księgi Rodzaju. Artysta przedstawił tu kolejne etapy stworzenia świata, losy Adama i Ewy oraz dzieje Noego. Poszczególne sceny są oddzielone od siebie postaciami nagich młodzieńców siedzących na postumentach. Epizody należy odczytywać, posuwając się od ołtarza ku przeciwległej ścianie. Myślą przewodnią cyklu jest historia kolejnych upadków człowieka -od zerwania rajskiego jabłka po pijaństwo Noego. Po bokach kompozycji przedstawiono siedzących proroków i mitologiczne wieszczki, sybille, którzy symbolizują naukę przekazywaną przez Boga zbłąkanej ludzkości. Jednocześnie zapowiadają nadejście Chrystusa, doskonałego nauczyciela i odkupiciela grzechów człowieka. Zapowiedź ta jest podkreślona obecnością przodków Jezusa, namalowanych w lunetach sklepienia. 23 lata po ukończeniu fresków na sklepieniu Michał Anioł ponownie pojawił się w kaplicy, tym razem po to, aby na ścianie szczytowej przedstawić Sąd Ostateczny. Zleceniodawcą był papież Paweł III Farnese, ten sam, który polecił później artyście przebudować Kapitol i podjąć się prac przy Bazylice św. Piotra. Wykonanie dzieła, przerywane chorobą i napadami melancholii, zajęło Michałowi Aniołowi 6 lat; prace zostały ukończone w 1541 r.

 

Fresk jest poruszającą wizją powtórnego przyjścia Jezusa, ukazanego jako sprawiedliwy i surowy sędzia. W dolnej części obrazu artysta przedstawił wskrzeszenie umarłych, z których jedni unoszą się ku Chrystusowi i świętym, drudzy zaś są spychani w czeluść przez potworne demony, m.in. mitologicznego Charona, przewożącego potępieńców przez rzekę Styks. Rozpacz i przerażenie skazanych na wieczne męki są przejmujące. Niezwykłości dodają scenie widmowe duchy unoszące się w przestworzach.

Nad całością dominuje atletyczna postać Zbawiciela przedstawionego bez brody, który gwałtownym ruchem odtrąca niesprawiedliwych. Tłum świętych wypełnia górna część fresku.

Tuż obok Jezusa stoi św. Bartłomiej trzymający skórę, z której został obdarty. Widoczny na skórze zarys twarzy to autoportret Michała Anioła. Pod sklepieniem aniołowie unoszą narzędzia męki Jezusa: kolumnę, koronę cierniową i krzyż. Z wyjątkiem Madonny wszystkie postaci artysta przedstawił całkowicie nagie, co oburzyło część kleru. W kilkanaście lat po ukończeniu dzieła znany z surowości papież Paweł IV Carafa polecił zamalować goliznę, czego dokonał uczeń Michała Anioła Daniele de Volterra.

Książka Marcina Szymy - Rzym i Watykan od Wydawnictwa "Pascal" do wygrania w konkursie fotograficznym "Na papieskim szlaku"