Spotkania papieży i patriarchów Konstantynopola

KAI |

publikacja 29.11.2014 09:41

Wizyta Franciszka w Stambule (29-30 listopada) będzie siódmymi papieskimi odwiedzinami w dawnym Konstantynopolu.

Spotkania papieży i patriarchów Konstantynopola www.patriarchate.org Jan Paweł II i Bartłomiej I

W pierwszym tysiącleciu (w VI i VIII wieku) przybyło tam trzech papieży, w drugim tysiącleciu (w XX wieku) - dwóch, zaś w trzecim tysiącleciu jak dotychczas jeden, drugim będzie właśnie Franciszek. Z kolei prawosławni patriarchowie Konstantynopola zaczęli przyjeżdżać do Rzymu dopiero w XX wieku - wyjątkiem był udział jednego z nich w Soborze Florenckim w XV w.

Pierwsze tysiąclecie

W pierwszym tysiącleciu żaden patriarcha Konstantynopola (taki tytuł biskupi tego miasta otrzymali w 381 r.) nie odwiedził Rzymu. Stolica cesarstwa znajdowała się wówczas w mieście nad Bosforem, które zwano Nowym Rzymem. To biskupi Rzymu przyjeżdżali do rezydującego w Konstantynopolu cesarza.

Pierwszym był papież św. Agapit I, który w 536 r. przyjechał wraz z pięcioma biskupami z dyplomatyczną misją do cesarza Justyniana I w imieniu króla Ostrogotów, Teodahada. Z misją nieudaną, gdyż nie zdołał przekonać władcy do zaniechania wyprawy wojennej do Italii. Rozstrzygnął natomiast spór związany z ówczesnym patriarchą Konstantynopola Antymem I, zwolennikiem monofizytyzmu: zdjął go z urzędu, powołując na jego miejsce Menasa. Agapit I zmarł w Konstantynopolu 22 kwietnia 536 r. Jego ciało przewieziono do Rzymu i pochowano w bazylice św. Piotra.

Drugim papieżem w Konstantynopolu był Wirgiliusz, świetnie znający to miasto, gdyż przed wyborem na biskupa Rzymu był tam przedstawicielem papieskim na dworze cesarskim. Na rozkaz cesarza Justyniana I przypłynął tam w 547 r. - w okresie burzliwych sporów teologicznych - i pozostał z krótką przerwą (częściowo jako więzień cesarza) przez osiem lat. Nie wziął jednak udziału w zwołanym przez cesarza Soborze Konstantynopolskim II w 553 r., którego decyzje - po sporze z władcą - ostatecznie uznał. Zmarł w drodze powrotnej do Rzymu w 555 r.

Kolejny papież pojawił się w Konstantynopolu dopiero w 711 r. Był to Konstantyn, który podczas spotkania z cesarzem Justynianem II uzyskał zwolnienie Kościoła zachodniego z przestrzegania kanonów przyjętych w 691 r. na tzw. Soborze in Trullo (pod Kopułą) w Konstantynopolu, w którym uczestniczyli tylko biskupi wschodni.

Drugie tysiąclecie

Na następną wizytę papieża w Konstantynopolu (od 1930 r. oficjalnie zwanym Stambułem) trzeba było czekać ponad 1250 lat - aż do pontyfikatu bł. Pawła VI w 1967 r.

W międzyczasie w XV wieku po raz pierwszy gościem papieża (w latach 1438-1439) był patriarcha Konstantynopola Józef. Wchodził on w skład delegacji wysłanej przez cesarza Jana VIII Paleologa na Sobór Florencki. Miała ona prowadzić rokowania w sprawie zjednoczenia Kościoła, który od XI wieku był już podzielony na prawosławny i katolicki. Protokół wymagał wówczas, by na powitanie całować stopę papieża, jednak papież Eugeniusz IV i patriarcha Józef na stojąco wymienili pocałunek pokoju. Udział patriarchy w rokowaniach był ograniczony ze względu na jego chorobę: cierpiał on na puchlinę wodną, wkrótce zmarł i został pochowany w bazylice Santa Maria Novella - miejscu soborowych obrad. Pod naciskiem cesarza 5 lipca 1439 r. delegacja (za wyjątkiem bp. Marka z Efezu) podpisała Unię Florencką, która jednak nie została zaakceptowana na Wschodzie.

Kolejne kontakty Rzymu i prawosławnego patriarchatu Konstantynopola sięgają dopiero XX wieku. Za pontyfikatu św. Jana XXIII (1958-1963) i patriarchy Atengorasa (1948-1972) dochodziło do wymiany listów i spotkań delegacji mających na celu zbliżenie obu Kościołów. Wysiłki te kontynuował bł. Paweł VI (1963-1978). W grudniu 1963 r. poinformował on Atenagorasa o swej podróży do Ziemi Świętej w styczniu 1964 r. Gdy patriarcha odpowiedział, że chętnie spotka się z nim w Jerozolimie, papież wysłał telegram, w którym wyraził radość z bliskiego już spotkania.

Doszło do niego dwukrotnie: 5 i 6 stycznia 1964 r. - najpierw w siedzibie delegatury apostolskiej na Górze Oliwnej, gdzie obaj hierarchowie wymienili pocałunek pokoju, a nazajutrz w pobliskiej rezydencji patriarchy, gdzie ustalili, że oba Kościoły powołają komisję ds. zbadania możliwości zbliżenia między katolicyzmem a prawosławiem.

To przełomowe spotkanie zapoczątkowało stałe kontakty katolicko-prawosławne (m.in. od 1969 r. wizyty delegacji Rzymu i Konstantynopola w obu stolicach patriarszych z okazji ich świąt patronalnych: 29 czerwca i 30 listopada), jak również oficjalny dialog teologiczny między obu Kościołami. W grudniu 1965 r. jednocześnie w Rzymie i Stambule zniesiono wzajemne ekskomuniki nałożone w 1054 r. Obserwatorzy prawosławni brali udział w obradach Soboru Watykańskiego II (1962-1965), są też obecni na kolejnych zgromadzeniach Synodu Biskupów.

W lipcu 1967 r. bł. Paweł VI w liście do Atengorasa wyraził życzenie odwiedzenia go w jego siedzibie, Fanarze, by „wzmocnić więzi wiary, miłości i przyjaźni”. Patriarcha z radością przyjął tę „historyczną decyzję” i już 25 lipca papież przyjechał do Stambułu. Przekroczył wówczas próg prawosławnej katedry św. Jerzego.

W dniach 26-28 października 1967 r. doszło do rewizyty Atenagorasa w Rzymie. We wspólnej deklaracji, jaką podpisał z Pawłem VI, pojawiło się pojęcie „Kościołów siostrzanych”.

Dwanaście lat później (29-30 listopada 1979 r.) nowy papież św. Jan Paweł II osobiście stanął na czele delegacji, która przybyła na obchody ku czci św. Andrzeja w Stambule. Podejmował go tam nowy patriarcha Dymitr (1972-1991). Po raz pierwszy papież wziął wówczas udział w prawosławnej Liturgii odprawianej przez patriarchę, a na jej zakończenie zabrał głos. To podczas tej wizyty ustanowiono Międzynarodową Komisję Mieszaną ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, złożoną z biskupów i teologów. Rozpoczęła ona działalność w 1980 r. z udziałem - po stronie prawosławnej - nie tylko przedstawicieli Patriarchatu Konstantynopola, ale wszystkich Kościołów autokefalicznych.

Rewizyta Dymitra w Rzymie odbyła się osiem lat później, w dniach 3-7 grudnia 1987 r. z okazji 1200. rocznicy VII Soboru Powszechnego w Nicei. Z balkonu bazyliki św. Piotra patriarcha pozdrowił wspólnie z papieżem wiernych zgromadzonych na placu św. Piotra.

Kolejny patriarcha Konstantynopola, Bartłomiej, wybrany w 1991 r., przyjechał do Rzymu w dniach 27-30 czerwca 1995 r., po raz pierwszy stając na czele prawosławnej delegacji przybyłej na uroczystość św. Piotra. Nie był tu osobą nieznaną, gdyż w latach 1963-66 studiował w Papieskim Instytucie Wschodnim.

Trzecie tysiąclecie

Wraz z objęciem tronu patriarszego przez Bartłomieja, kontakty z Rzymem nabrały intensywności. Sam patriarcha jest częstym gościem w Watykanie. Rzadsze są natomiast wizyty papieży w Stambule.

Podczas swej drugiej wizyty w dniach 23-25 stycznia 2002 r. Bartłomiej nie tylko spotkał się ze św. Janem Pawłem II, ale także wziął udział w Asyżu, międzyreligijnym Dniu Modlitwy o Pokój, na którym przemawiał.

Trzecia wizyta (28 czerwca - 2 lipca 2004) związana była z udziałem w obchodach ku czci św. Piotra i 40. rocznicy spotkania Atenagorasa i bł. Pawła VI. W czasie rozmów delegacji obu Kościołów strona prawosławna poprosiła papieża o zwrot relikwii św. Grzegorza z Nazjanzu i św. Jana Chryzostoma, zrabowanych w Konstantynopolu przez krzyżowców w 1204 r. i przechowywanych w bazylice watykańskiej.

Z ich przekazaniem związana była kolejna wizyta Bartłomieja w Rzymie, 26 i 27 listopada tego samego roku. Wręczył je patriarsze osobiście św. Jan Paweł II podczas ceremonii w bazylice św. Piotra. Kilka miesięcy później patriarcha znów był w Rzymie (7-8 kwietnia 2005) na pogrzebie papieża.

Do pierwszego spotkania z nowym biskupem Rzymu, Benedyktem XVI doszło podczas jego wizyty w Stambule (na zaproszenie patriarchy) w dniach 29 listopada - 1 grudnia 2006 r. Podobnie jak 27 lat wcześniej św. Jan Paweł II, papież przewodniczył delegacji katolickiej na obchody ku czci św. Andrzeja.

Kolejny raz zwierzchnicy obu Kościołów spotkali się 21 października 2007 r. uczestnicząc w spotkaniu „Ludzie i religie”, zorganizowanym przez Wspólnotę św. Idziego w Neapolu.

Z kolei 6 marca 2008 r. Bartłomiej przybył do Watykanu w związku z obchodami 90-lecia Papieskiego Instytutu Wschodniego, którego jest absolwentem (uzyskał tu doktorat z prawa kanonicznego). Przemówił do profesorów i studentów uczelni, a także spotkał się z Benedyktem XVI, m.in. modląc się z nim w jego prywatnej kaplicy.

Do Rzymu wrócił w tym roku jeszcze dwukrotnie: najpierw w czerwcu (28-30), by wziąć udział w otwarciu przez Benedykta XVI Roku św. Pawła i w październiku (18), by na zaproszenie papieża przemówić - po raz pierwszy w historii - do uczestników zgromadzenia Synodu Biskupów nt. słowa Bożego w życiu i misji Kościoła.

Trzy lata później (27 października 2011) Bartłomiej wziął udział w zorganizowanym przez Benedykta XVI kolejnym międzyreligijnym Dniu Modlitwy o Pokój w Asyżu.

Po roku (10-11 października 2012) patriarcha uczestniczył w obchodach 50. rocznicy rozpoczęcia Soboru Watykańskiego II. Na zaproszenie papieża przemówił do wiernych zgromadzonych na placu św. Piotra.

Niedługo później (19-20 marca 2013) Bartłomiej przyjechał na Mszę rozpoczynającą posługę nowego papieża Franciszka. Był pierwszym w dziejach patriarchą Konstantynopola, który wziął udział w takim wydarzeniu.

Zaproponował wówczas Franciszkowi wspólną pielgrzymkę do Jerozolimy w 50. rocznicę przełomowego spotkania ich poprzedników: Atenagorasa i bł. Pawła VI. Odbyła się ona w dniach 25-26 maja 2014 r. Obaj zwierzchnicy Kościołów odprawili nabożeństwo ekumeniczne w bazylice Grobu Pańskiego.

Jednym z owoców tej pielgrzymki była modlitwa o pokój w Ziemi Świętej. Odbyła się ona 8 czerwca w Ogrodach Watykańskich z udziałem Franciszka, Bartłomieja oraz prezydentów Izraela i Autonomii Palestyńskiej.

Było to jak dotychczas ostatnie spotkanie papieża z patriarchą. Do kolejnego dojdzie w dniach 29-30 listopada w Stambule. Franciszek będzie tam przewodniczył delegacji katolickiej na obchody ku czci św. Andrzeja.