Spotkania papieży i patriarchów Konstantynopola

W pierwszym tysiącleciu (w VI i VIII wieku) przybyło tam trzech papieży, w drugim tysiącleciu (w XX wieku) - dwóch, zaś w trzecim tysiącleciu jak dotychczas jeden, drugim będzie właśnie Franciszek. Z kolei prawosławni patriarchowie Konstantynopola zaczęli przyjeżdżać do Rzymu dopiero w XX wieku - wyjątkiem był udział jednego z nich w Soborze Florenckim w XV w.

Pierwsze tysiąclecie

W pierwszym tysiącleciu żaden patriarcha Konstantynopola (taki tytuł biskupi tego miasta otrzymali w 381 r.) nie odwiedził Rzymu. Stolica cesarstwa znajdowała się wówczas w mieście nad Bosforem, które zwano Nowym Rzymem. To biskupi Rzymu przyjeżdżali do rezydującego w Konstantynopolu cesarza.

Pierwszym był papież św. Agapit I, który w 536 r. przyjechał wraz z pięcioma biskupami z dyplomatyczną misją do cesarza Justyniana I w imieniu króla Ostrogotów, Teodahada. Z misją nieudaną, gdyż nie zdołał przekonać władcy do zaniechania wyprawy wojennej do Italii. Rozstrzygnął natomiast spór związany z ówczesnym patriarchą Konstantynopola Antymem I, zwolennikiem monofizytyzmu: zdjął go z urzędu, powołując na jego miejsce Menasa. Agapit I zmarł w Konstantynopolu 22 kwietnia 536 r. Jego ciało przewieziono do Rzymu i pochowano w bazylice św. Piotra.

Drugim papieżem w Konstantynopolu był Wirgiliusz, świetnie znający to miasto, gdyż przed wyborem na biskupa Rzymu był tam przedstawicielem papieskim na dworze cesarskim. Na rozkaz cesarza Justyniana I przypłynął tam w 547 r. - w okresie burzliwych sporów teologicznych - i pozostał z krótką przerwą (częściowo jako więzień cesarza) przez osiem lat. Nie wziął jednak udziału w zwołanym przez cesarza Soborze Konstantynopolskim II w 553 r., którego decyzje - po sporze z władcą - ostatecznie uznał. Zmarł w drodze powrotnej do Rzymu w 555 r.

Kolejny papież pojawił się w Konstantynopolu dopiero w 711 r. Był to Konstantyn, który podczas spotkania z cesarzem Justynianem II uzyskał zwolnienie Kościoła zachodniego z przestrzegania kanonów przyjętych w 691 r. na tzw. Soborze in Trullo (pod Kopułą) w Konstantynopolu, w którym uczestniczyli tylko biskupi wschodni.

Drugie tysiąclecie

Na następną wizytę papieża w Konstantynopolu (od 1930 r. oficjalnie zwanym Stambułem) trzeba było czekać ponad 1250 lat - aż do pontyfikatu bł. Pawła VI w 1967 r.

W międzyczasie w XV wieku po raz pierwszy gościem papieża (w latach 1438-1439) był patriarcha Konstantynopola Józef. Wchodził on w skład delegacji wysłanej przez cesarza Jana VIII Paleologa na Sobór Florencki. Miała ona prowadzić rokowania w sprawie zjednoczenia Kościoła, który od XI wieku był już podzielony na prawosławny i katolicki. Protokół wymagał wówczas, by na powitanie całować stopę papieża, jednak papież Eugeniusz IV i patriarcha Józef na stojąco wymienili pocałunek pokoju. Udział patriarchy w rokowaniach był ograniczony ze względu na jego chorobę: cierpiał on na puchlinę wodną, wkrótce zmarł i został pochowany w bazylice Santa Maria Novella - miejscu soborowych obrad. Pod naciskiem cesarza 5 lipca 1439 r. delegacja (za wyjątkiem bp. Marka z Efezu) podpisała Unię Florencką, która jednak nie została zaakceptowana na Wschodzie.

Kolejne kontakty Rzymu i prawosławnego patriarchatu Konstantynopola sięgają dopiero XX wieku. Za pontyfikatu św. Jana XXIII (1958-1963) i patriarchy Atengorasa (1948-1972) dochodziło do wymiany listów i spotkań delegacji mających na celu zbliżenie obu Kościołów. Wysiłki te kontynuował bł. Paweł VI (1963-1978). W grudniu 1963 r. poinformował on Atenagorasa o swej podróży do Ziemi Świętej w styczniu 1964 r. Gdy patriarcha odpowiedział, że chętnie spotka się z nim w Jerozolimie, papież wysłał telegram, w którym wyraził radość z bliskiego już spotkania.

Doszło do niego dwukrotnie: 5 i 6 stycznia 1964 r. - najpierw w siedzibie delegatury apostolskiej na Górze Oliwnej, gdzie obaj hierarchowie wymienili pocałunek pokoju, a nazajutrz w pobliskiej rezydencji patriarchy, gdzie ustalili, że oba Kościoły powołają komisję ds. zbadania możliwości zbliżenia między katolicyzmem a prawosławiem.

To przełomowe spotkanie zapoczątkowało stałe kontakty katolicko-prawosławne (m.in. od 1969 r. wizyty delegacji Rzymu i Konstantynopola w obu stolicach patriarszych z okazji ich świąt patronalnych: 29 czerwca i 30 listopada), jak również oficjalny dialog teologiczny między obu Kościołami. W grudniu 1965 r. jednocześnie w Rzymie i Stambule zniesiono wzajemne ekskomuniki nałożone w 1054 r. Obserwatorzy prawosławni brali udział w obradach Soboru Watykańskiego II (1962-1965), są też obecni na kolejnych zgromadzeniach Synodu Biskupów.

W lipcu 1967 r. bł. Paweł VI w liście do Atengorasa wyraził życzenie odwiedzenia go w jego siedzibie, Fanarze, by „wzmocnić więzi wiary, miłości i przyjaźni”. Patriarcha z radością przyjął tę „historyczną decyzję” i już 25 lipca papież przyjechał do Stambułu. Przekroczył wówczas próg prawosławnej katedry św. Jerzego.

W dniach 26-28 października 1967 r. doszło do rewizyty Atenagorasa w Rzymie. We wspólnej deklaracji, jaką podpisał z Pawłem VI, pojawiło się pojęcie „Kościołów siostrzanych”.

Dwanaście lat później (29-30 listopada 1979 r.) nowy papież św. Jan Paweł II osobiście stanął na czele delegacji, która przybyła na obchody ku czci św. Andrzeja w Stambule. Podejmował go tam nowy patriarcha Dymitr (1972-1991). Po raz pierwszy papież wziął wówczas udział w prawosławnej Liturgii odprawianej przez patriarchę, a na jej zakończenie zabrał głos. To podczas tej wizyty ustanowiono Międzynarodową Komisję Mieszaną ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, złożoną z biskupów i teologów. Rozpoczęła ona działalność w 1980 r. z udziałem - po stronie prawosławnej - nie tylko przedstawicieli Patriarchatu Konstantynopola, ale wszystkich Kościołów autokefalicznych.

Rewizyta Dymitra w Rzymie odbyła się osiem lat później, w dniach 3-7 grudnia 1987 r. z okazji 1200. rocznicy VII Soboru Powszechnego w Nicei. Z balkonu bazyliki św. Piotra patriarcha pozdrowił wspólnie z papieżem wiernych zgromadzonych na placu św. Piotra.